Alls engin sjálfgefin fylgni á milli stýrivaxta Seðlabanka og útlánavaxta bankanna

Hvernig væri að alþingismenn og þjóðin öll færi að átta sig á að vextir á útlánum í þjóðfélaginu þurfa alls ekki að vera í neinni tenginu við stýrivexti.

Útlánavextir bankanna eru ákveðnir af þeim sjálfum, samanber 10. gr. laga um vexti og verðtryggingu, en þar segir svo í 1. málsgrein.

 Lánastofnunum ber að tilkynna Seðlabanka Íslands um öll vaxtakjör og breytingar á þeim í því formi og með þeim fyrirvara sem Seðlabankinn krefst.

Hvergi er um það getið í lögunum að Seðlabanka sé heimilt að hafa afskipti af vaxtaákvörðun bankanna, en samkvæmt upphafi 2. málsgreinar 10. gr. áðurgreindra laga, er Seðlabanka skylt, fyrir lok hvers mánaðar, að birta í Lögbirtingarblaði, vexti af útlánum; þ. e. þá vexti sem bankarnir tilkynna til Seðlabankans.

Ákvörðun Seðlabanka um stýrivexti er af allt öðrum toga en vengjuleg útlán bankanna. Þar er um að ræða vexti af skammtímalánum Seðlabanka til lánastofnana, 7 daga peningalán, eða skammtíma verðbréfakaup Seðlabanka af bönkunum. Upphæð þessara lána er svo hverfandi lítið brot af útlánum bankanna, að engin þörf er á að útlánavextir elti stýrivexti.

Í þjóðfélagi, þar sem sérstök þörf er á að beita háum stýrivöxtum, hafa lánastofnanir gengið út fyrir þau mörk sem hagkerfi þjóðarinnar þolir. Við slíkar aðstæður eiga stýrivextir að vera verulega mikið hærri en venjulegir útlánavextir, því þeir eiga að virka fælandi á bankana að þurfa að nota lán frá Seðlabanka, því hann geymir fyrst og fremst gjaldeyrisforða þjóðarinnar, sem ekki á að vera í stöðugu útláni hjá lánastofnunum.

Mikilvægt er nú, þegar ríkið á alla stærstu bankana, að rjúfa nú þann vítahring sem einkavæddu bankarnir sköpuðu, með því er þeir hækkuðu stöðugt útlánavexti sína í takt við hækkun stýrivaxta. Nú er lag að pressa á viðskiptaráðherra að rjúfa þessa tengingu og lækka útlánavexti til mótvægis, vegna aukinnar verðbólgu.

 Svo þurfum við líka að nota tækifæri ríkisbankavæðingarinnar og koma okkur út úr þessu rugli verðtryggingar lánsfjár.                      

Ljóst að þyrfti hækka vexti

Er ekki hægt að stoppa kjánaskapinn frá þessum mönum????

Ekki hvarflaði nú að mér annað en greiningadeild Glitnis hefði verið lögð niður við yfirtöku ríkisins á bankanum. Svo mikið rugl hafði nú borist frá þessari deild, að ég taldi víst að nú mundi því linna, þegar yfirtakan varð.

En því miður virðist svo ekki vera. Enn birtist frá þessari deild rugl sem sýnir afskaplega takmarkaðan þroska og hæfni til samanburða á aðstæðum og væntanlegum árangi út frá því.

Þeir jafna saman takmörkuðum þrengingum nokkurra banka í Skandinavíu, við það fjármálahrun sem nú er að ganga yfir heimsbyggðina. Slíkt er ótrúlegur kjánaskapur, auk þess sem ekki er enn séð fyrir afleiðingar núverandi hruns, og EKKERT svæði í heiminum er utan þessara þrenginga. Enginn veit því enn hvar niðursveiflunni líkur, hvað þá að einhver sjái raunverulega jákvæðni og vöxt vera á næsta leiti.

Að vænta sömu áhrifa frá yfirlýsingu okkar nú, um umsókn til aðildar að ESB og upptöku evru, eins og varð þegar Svíar og Finnar tilkynntu um aðildarumsókn, sýnir enn betur vanhæfni greiningadeildar Glitnis til lestrar í aðstæður.

Þegar Svíar og Finnar tilkynntu um aðildarumsókn, voru allir heimshlutar, utan Skandinavíu, með fjármálastarfsemi sína á fullu. Verðbréfamarkaðir í uppgangi, fjárfestingabankar unguðu út skuldabréfum í allar áttir til að búa til verðmæti sem greidd yrðu síðar, og fjárfestar í stöðugri leit að tækifærum til að koma peningum sínum í vinnu og ávöxtun.

Í dag er Íslenska þjóðin rúin trausti. Stærstu bankar þjóðarinnar komnir í þrot, hugsanlega að einhverju leiti vegna trúar stjórnenda þeirra á ruglið frá greiningadeildunum. Alla vega gátu þær ekki sýnt nauðsynlega varúð til að forðast þrengingar sem skapað gætu það hrun sem nú er staðreynd.

Í ljósi þessa, sem og þess að nú eru fjárfestar fyrst og fremst að huga að tapi sínu og hve miklu þeir ná aftur til baka af þeim fjármunum sem útistandandi eru, er engin leið að setja samnefnara viðbragða við tilkynningu Svía og Finna fyrir hart nær 20 árum, við þá tilkynningu sem við myndum senda nú. 

Við erum yfirlýstir á kafi í skuldafeni, sem við erum að greiða úr með hjálp Alþjóða gjaldeyrissjóðsins.  Margir bankar og fjárfestar munu tapa verulegu fé hér í bankahruninu. Við höfum hvergi lánshæfi, en fáum væntanlega einhver lán til endurreisnar, með atbeina vinveittra ríkisstjórna. En beinar lánveitingar til okkar verða áreiðanlega af skornum skammti næstu árin.

Ef ég væri stjórnandi Glitnis, mundi ég loka þessari deild tímabundið og senda starfsmenn hennar í endurhæfingu, frá þeim gjaldþrota hugmyndum sem lesa má úr skrifum þeirra, því sú hugmyndafræði er þegar viðurkennd sem ein af meginástæðum fyrir þeim ógöngum sem heimurinn er nú í.                       

Yfirlýsing um aðildarumsókn myndi hafa víðtæk áhrif

Ekkert verður til úr engu

Sá óvitagangur sem viðhafður hefur verið í peningamálastefnu okkar undanfarin ár, er með ólíkindum. Allir sem beita heilbrigðri hugsun, vita að vöxtur verður ekki til úr engu. Það er líka löngu þekkt, að engin gjaldmiðill getur staðið einn og óstuddur; ekki einu sinni hin viðurkennda heimsviðskiptamynt, Bandaríski (USA) dollarinn.

Hvaðan sú kjánahugsun er upp runnin að krónan okkar, ein af minnstu mynteiningum veraldar, gæti staðið ein og óstudd í ólgusjó heimsviðskiptanna, verður sennilega aldrei opinberað. Enda er það kjánaheimska liðins tíma, sem við höfum nú í höndum áþreifanlegan árangur af; og eigum að læra af.

Við ættum að vita, að fyrst USA getur ekki (og hefur ekki í áratugi getað) tryggt verðgildi dollarsins, án utanaðkomandi stuðnings, jaðrar það líklega við hámark heimskunnar að ætla krónunni okkar að geta ein og óstudd haldið verðgildi sínu.

Þegar hugsuðir frjálshyggjunnar skilgreindu hugtakið "Markaðshagkerfi", gleymdu þeir mikilvægasta grundvallarþætti alls vaxtar, sem er uppruni vaxtarins, uppruni verðmætanna. Allskonar villandi hugtök urðu ríkjandi, s. s. að veltuaukning, þó hún væri framkvæmd með utanað komandi lánsfé, fékk nafnið "hagvöxtur" eða "þjóðarframleiðsla", eftir því í hvaða samhengi var rætt um hina auknu veltu. Ýmis fleiri gildi voru afvegaleidd til að fela raunveruleikann í orðagjálfri talnaleikja. Árangurinn varð sífellt minnkandi ábyrgð fyrir hinum raunverulegu sannindum, og meira að segja dregið í efa hugtakið "rétt". Afleiðingin varð stöðugt vaxandi óöryggi um raunveruleg gildi viðfangsefna.

Hinn kaldi raunveruleiki vaxtar hefur ævinlega verið einn. Líkt og að tréð vex upp frá fræinu sem sett er í jörðina, og allur vöxtur trésins kemur síðan frá gjafara vaxtarins og uppruna verðmæta hans, kemur raunverulegur vöxtur hagkerfis ævinlega frá uppsprettu sköpunar raunverulegra verðmæta, sem eiga upptök sín innan hagkerfisins. Það er hægt að stækka blöðru með því að blása meira lofti í hana, svo hún stækki, en hið raunverulega efni í blöðrunni eykst ekkert við það. Hins vegar eykst álagið á hið raunverulega efni og hætta vex á því að blaðran springi. Svo er og með hagkerfi sem þanið er út með lánsfé, án raunverulegs innri vaxtar.

Ef við gefum okkur tækifæri til að setjast niður og íhuga það sem gerðist, og afleiðingar þess fyrir hagkerfi okkar, sjáum við vonandi sem flest, hve frjálshyggjan hefur rangtúlkað hugtakið "frelsi" og misbeitt því alvarlega í gróðahugsjón fyrir þá frekustu. Gróða sem í mörgum tilfellum var einungis sýndarveruleiki, sem nú er horfinn, eftir að blaðran sprakk, sem þessi sýndarveruleiki var byggður á.

Við uppbygginguna sem farmundan er, teldi ég afar mikilvægt fyrir þjóðina að forðast "markaðshagkerfi" að hætti hugsuða þeirra kerfa sem nú hafa keyrt heimsfjármálin í strand. Förum varlega og hugum vandlega að rótum og innri vexti þeirra auknu umsvifa sem fæðast munu í þjóðfélagi okkar á komandi árum. Með þeim hætti tryggjum við afkomu og hamingju komandi kynslóða hér á Íslandi.                  

Peningamálastefnan verði endurskoðuð strax