Frumvarp um stjórn fiskveiða 2. grein

2. gr.   Stjórnvöld.

    Ráðherra fer með yfirstjórn mála samkvæmt lögum þessum.

Athyglisverð setning í ljósi þess að í Stjórnarskrá og lögum um stjórnarráð Íslands eru afar skír ákvæði um að valdssvið ráðherra æðsta vald yfir sínum málaflokki.  Í 15. gr. stjórnarskrár segir eftirfarandi:

"15. gr. Forsetinn skipar ráðherra og veitir þeim lausn. Hann ákveður tölu þeirra og skiptir störfum með þeim."   

Í lögum um stjórnarráð Íslands nr. 115/2011 segir svo í II kafla,  

"Um skipun ráðherra og verkaskiptingu á milli þeirra."

 Þar segir svo í 1. og 2. málsgr. 4. gr. laganna:

"4. gr. Stjórnarmálefni ber undir ráðuneyti eftir ákvæðum forsetaúrskurðar, sbr. 15. gr. stjórnarskrárinnar, sem kveðinn er upp samkvæmt tillögu forsætisráðherra.

 Við skiptingu stjórnarmálefna á milli ráðuneyta skv. 1. mgr. skal þess jafnan gætt, að teknu tilliti til skiptingar Stjórnarráðsins í ráðuneyti skv. 2. gr., að eðlislík stjórnarmálefni heyri undir sama ráðuneyti."

Í 2. gr. segir svo um skiptingu í ráðuneyti:

"2. gr. Stjórnarráð Íslands skiptist í ráðuneyti. Ráðuneyti eru skrifstofur ráðherra og æðstu stjórnvöld framkvæmdarvaldsins hvert á sínu málefnasviði. Ákveða skal fjölda ráðuneyta og heiti þeirra með forsetaúrskurði, sbr. 15. gr. stjórnarskrárinnar, samkvæmt tillögu forsætisráðherra. Tillagan skal lögð fyrir Alþingi í formi þingsályktunartillögu sem komi þegar til umræðu og afgreiðslu áður en forsetaúrskurður er gefinn út.

 Stjórnarráð Íslands hefur aðsetur í Reykjavík."

 Eins og þarna liggur ljóst fyrir ER sjávarútvegsráðherra æðsta stjórnvald í þeim málaflokki. Hins vegar gæti þarna verið tilraun til að lauma inn ákvæði sem gæti valdið togstreitu eða deilum.  Eins og sést á fyrstu setningu 2. gr. segir að:   Ráðherra fer með yfirstjórn mála samkvæmt lögum þessum.  Þar sem einungis er sagt RÁÐHERRA, en ekki sjávarútvegsráðherra. Gæti þarna verið á ferð tilraun til að sniðganga stjórnskipan, með því að taka málaflokkinn af sjávarútvegsráðherra og setja annan ráðherra yfir tiltekin mál, líkt og reynt var við Jón Bjarnason á síðasta hausti. Þar sem lögin segja einungis RÁÐHERRA, gæti slík sniðganga verið reynd aftur í skjóli þessa orðalags.

Í 2. mgr.  2. greinar segir svo:

Fiskistofa annast eftirlit samkvæmt lögum þessum og daglega stjórnsýslu.

Eftir orðanna hljóðan annast Fiskistofa eftirlit samkvæmt lögum þessum, en síðan er engin skýring á því eftir hverju hin daglega stjórnsýsla á að fara. Ég hefði kosið að orða þessa setningu á eftirfarandi hátt:

Fiskistofa annast eftirlit og daglega stjórnsýslu samkvæmt lögum þessum.

3. málsgr. 2. gr. frumvarpsins er eftirfarandi:

"Hafrannsóknastofnunin er til ráðgjafar við framkvæmd laga þessara samkvæmt lögum um rannsóknir í þágu atvinnuveganna."

Þetta vita allir sem til þekkja að þetta er ekki rétt. Hafrannsóknarstofnun er ekki til ráðgjafar um framkvæmd laganna.   Hafrannsóknarstofnun framkvæmir þær rannsóknir sem ákvörðun ráðherrans um heildarafla er byggð á. Eftir að ráðherra hefur tekið ákvörðun um heildarafla, hefur Hafró engin afskipti af framkvæmdinni. Sú ábyrgð hvílir á Fiskistofu, eins og fram kemur hér að framan.  Ég mundi því gera tillögu um að 3. mgr. 2. gr. orðist svo:

Samkvæmt lögum um rannsóknir í þágu atvinnuveganna, annast Hafrannsóknastofnun allar rannsóknir sem ákvörðun ráðherra um heildarafla er byggð á. Við framkvæmd laga þessara er Hafrannsóknarstofnun einnig til ráðgjafar, í þeim atriðum er lúta að fiskifræðilegum þáttum.

             

Frumvarp um stjórn fiskveiða 1. grein

Því miður virðist þetta frumvarp vera samið af fólki sem hefur takmarkaða þekkingu á þáttaskilum í öllum þeim hreyfiöflum sem þarf að viðhalda til að af hljótist gott mannlíf í landinu. Þessa sér víða stað í frumvarpinu og slær mann strax í 1. gr. frumvarpsins.

Í 1. greininni er markmiðum laganna lýst í eftirfarandi bókstafa röðun:

    a.     að stuðla að verndun og sjálfbærri nýtingu fiskistofna við Ísland,

Eins og vænta mátti er grunnþema fyrri laga yfirfært í þetta frumvarp og er það vel. En næst kemur þetta:

    b.     að stuðla að farsælli samfélagsþróun með hagsmuni komandi kynslóða að leiðarljósi,

Þarna held ég að fólk hafi fallið í einhverja gamaldags kommúníska klisju í því skini að sveipa frumvarpið framtíðarljóma, til hagsbóta fyrir komandi kynslóðir. Þó binda megi miklar vonir við að fiskveiðar verði um langa framtíð mikilvægur undirstöðuþáttur farsældar í samfélagi okkar, vona ég svo sannarlega að farsæld framtíðar hvíli á mörgum gjaldeyrisskapandi atvinnugreinum, sem hver um sig verði reknar af hagkvæmni og arðsemi samfélaginu til handa í öllu meira mæli en peningalegri auðssöfnun hjá eigendunum sjálfum. Eins og fólk ætti að sjá er þessi liður víðs fjarri markmiðum um sjálfbæra og hagfelda nýtingu nytjastofna sjávar. Þriðji liðurinn í markmiðunum er eftirfarandi:

    c.     að treysta atvinnu og byggð í landinu,

Þetta er eiginlega eitt af mikilvægu markmiðum stjórnunar fiskveiða, því fiskvinnsla er yfirleitt mikilvægasta atvinnugrein sjávarbyggða í kringum landið. Næsti liður er eftirfarandi:

    d.     að hámarka þjóðhagslegan ávinning af sjávarauðlindinni og tryggja þjóðinni eðlilega auðlindarentu,

Þetta hefði átt að vera b. liður markmiða laganna, því næst á eftir sjálfbærri nýtingu er eðlilegt að komi þjóðhagslegur ávinningur af nýtingu auðlindarinnar. Hins vegar sýnist mér af því sem fram kemur í frumvarpinu að hugtakinu að: tryggja þjóðinni eðlilega auðlindarentu,  sé ekki fylgt eftir. Þess í stað virðist vera leitast við að tryggja útgerðum svokallaða auðlindarentu.  Í raun eru útgerðir við Ísland svo rekstrarlega misjafnar að aldrei verður hægt að setja jöfnunarákvæði í lög sem tryggja EÐLILEGT jafnvægi milli útgerða um afkomuþátt. Þess vegna verður ALDREI  hægt að reikna út eðlilega auðlindarentu, enda á útgerðin að taka afkomuhag sinn inn í gegnum góða meðferð afla og söluferli aflans til fiskvinnslunnar. Auðlindarenta til handa útgerðum er því sjónarslil og öfugþróun í því augnamiði að láta þjóðina taka á sig ábyrgð vegna óarðbærra útgerðarhátta, hvort sem um er að ræða óhentug skip eða of mikla skuldsetningu, miðað við heildarafla og afkomu útgerðarinnar. Síðasti flokkunarliður markmiðar er eftirfarandi:

e.     að sjávarútvegurinn sé arðsamur og búi við hagstætt og stöðugt rekstrarumhverfi.

Þennan e. lið hefði ég viljað fella inn í það sem ég vildi gera að b. lið með eftirfarandi hætti.

b.   ætíð verði leitað að hagfeldu rekstrarumhverfi fiskiskipa af hagstæðri rekstrarstærð, sem meginmarkmiði þess að laða fram hámarks þjóðhagslegan ávinning af sjávarauðlindinni, og tryggja þjóðinni þannig sem best búsetu og atvinnustig í sjávarbyggðum, ásamt eðlilegu afgjaldi af auðlindinni,

Lokamálsgrein 1. greinar er eftirfarandi:

Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameiginleg og ævarandi eign íslensku þjóðarinnar. Íslenska ríkið veitir tilskilin leyfi, fer með og ráðstafar hvers kyns heimildum til nýtingar. Slík veiting eða ráðstöfun myndar ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir þeim.

Þarna er greinilega verið að setja inn orðaforða sem gefur tækifæri til hártogunar um meiningu laganna. Til að reyna að fyrirbyggja slíkt, hefði ég mælt með að síðasta málsgreinin væri eftirfarandi:

Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameiginleg og ævarandi eign íslensku þjóðarinnar. Íslenska ríkið veitir öll tilskilin veiðileyfi til nýtingar aflaheimilda samkvæmt þeim takmörkunum sem lög þess greina. Slíkt nýtingarleyfi aflaheimilda myndar ekki eignarrétt,  óafturkallanlegt forræði eða sjálfstæða ráðstöfun einstakra aðila yfir hinum úthlutuðu aflaheimildum.

Ég vek athygli á því,vegna þess sem síðar kemur í texta frumvarps þessa, að hvergi í markmiðum laganna er nefnd heimild til að selja aflaheimildir eða flækja ríkissjóð í aða bera hlutaábyrgð á rekstrarafkomu einstakra útgerða. Hafið athyglinar vakandi á þessum atriðum, og fleiri, þegar lengra kemur inn í frumvarpstextann.