Svar Seðlabanka vegna verðtryggingar

Þakka þér fyrir þessa yfirferð Marinó. Ég var að ganga frá greinargerð og gögnum til Umboðsmanns, upp á tæpar 50 bls, sem ég læt til hans í fyrramálið. Ég ætla svo að lesa "langhundinn" frá Seðalbankanum. Ég greip þó niður í fyrsta talnadæmið hjá þeim og mér varð skemmt. Dæmið er neðst á bls. 7 og efst á bls 8. Það er svona:

Einfaldast er að sýna þetta með dæmi af láni til eins árs með einni afborgun. Gerum ráð fyrir að lánsfjárhæðin sé 1 milljón kr., lánið sé verðtryggt og með 5% vöxtum og að verðbólga sé 10%. Taflan hér fyrir neðan sýnir útreikning á greiðslu vegna lánsins miðað við að greiðslan sé verðtryggð.

Í þessu tilfelli er afborgunin (1.000.000 kr.) og vextirnir (50.000 kr.) reiknuð miðað við verðlag þegar lánið er tekið (ár 0). Greiðslan nemur þá 1.050.000 kr. á verðlagi þess tíma. - (Ha! forvextir á skuldabréfi?G.J.) Þar eð vísitalan sem við er miðað hefur hækkað um 10% þarf lántakinn að greiða 10% meira en 1.050.000 kr. eða 1.155.000 kr. (en þar sem verðbólgan hefur rýrt raungildi krónanna sem hann greiðir með þá er raunverulegt verðmæti greiðslunnar 1.050.000 kr. miðað við verðlag á ári 0).

Það er kannski til of mikils ætlast að Seðlabankinn viti að vextir af skuldabréfum eru eftirá reiknaðir og greiddir. Lán upp á 1. milljón á ári 0, með gjalddaga eftir eitt ár, getur ekki, samkvæmt vaxtalögum og reiknireglu bankanna, tekið á sig vexti fyrr en á gjalddaga. Fram að gjalddaga á ári 1, er lánið einungis 1 milljón. Á gjalddaga bætast vextir við lánið, frá síðasta gjalddaga eða frá lántökudegi til fyrsta gjalddaga (vaxtatímabil). Á gjalddaga er fyrsti dagur sem vextir eru gjaldkræfir. Þeir, vextirnir, geta því ekki tekið á sig verðbætur fyrir það vaxtatímabil sem þeir voru að myndast, því þarna er um samningsvexti að ræða sem ekki verður krafist greiðslu á fyrr en á gjalddaga.

Sama er að segja með vertrygginguna. Vísitala gjalddaga, er sú vísitala kölluð sem reiknuð er við hverja afborgun. Þar sem einungis einn gjalddagi er á þessu láni, reiknast vísitalan frá lántökudegi til gjalddaga. Það er því vísitala þess mánaðar sem gjalddaginn er, sem mælir verðbæturnar. Sá reikningur fer einnig fram miðað við dagsetningu gjalddaga og er því ekki gjaldkræfur fyrr en á þeim degi. Löglegur útreikningur á þessu dæmi Seðlabankans væri því á þennan veg.

Á ári 0 er tekið lán 1. milljón, vextir og verðbólga eins og í dæminu. Daginn fyrir fyrsta dag gjalddagamánaðar, er lánið enn 1 milljón, lögum samkvæmt.  Á gjalddaga reiknast á greiðslu lánsins 5% vextir, sem gera 50.000. Á gjalddaga er einnig reiknuð út verðbólga á vaxtatímabilinu, sem er frá lántökudegi. Verðbólgan reynist vera 10%, sem reiknast á greiðslu lánsins (eða höfuðstól í þessu tilfelli þar sem um eingreiðslu er að ræða (Kúlulán).) Verðbætur reiknast því 100.000. Endurgreiðasla lánsins væri því eftirfarandi:

Afborgun               1.000.000 

Vextir                        50.000 

Verðbætur               100.000 

Greiðsla samtals   1.150.000  

Þar sem vextir og verðbætur eru ekki greiðslukræf fyrr en á gjalddaga, verður lánsfjárhæðin, reiknuð til baka á ár 0, þegar lánið var tekið, einungis 1 milljón, þar sem upphæð vaxta og verðbóta verða ekki reiknuð út fyrr en miðað við gjalddaga.

Seðlabankinn gerir sig sekan um tvenn msitök í þessum eina útreikning. Annars vegar lítur hann á samningsvexti á sama hátt og forvexti víxils, en slíkir vextir greiðast fyrirfram, við lántöku. Samningsvextir greiðast alltaf eftirá, við hvern gjalddaga. Það er því rangt hjá Seðlabankanum að lánið núvirt til baka um eitt ár, sé 1.050.000. Það er bara 1.000.000.

Í öðru lagi brýtur Seðlabankinn lög með því að reikna verðbætur á vextina. Upphæð samningsvaxta fær ekki skuldfærslustöðu fyrr en á gjalddaga. Ekki er hægt að verðbæta eitthvað sem ekki er til fyrr en sama dag og verðbætur eru reiknaðar.

 Á sama hátt og lánið er verðbætt frá þeim degi sem lántakinn fær greiðsluna, verða vextir ekki verðbættir fyrr en þeir hafa fengið skuldfærlsustöðu, verða gjaldkræfir.

Gefum okkur að vísitalan hefði verið 100 þegar lánið var tekið. Ári síðar, þegar lánið er greitt, hafði verðbólgan verið 10% og vísitalan 110. Ef reikna ætti verðbætur af þeim vöxtunum yrði talan svona 50.000 /110*110 = 50.000.

Í þessi eina litla dæmi reynir Seðlabankinn að hafa 5.000 krónur af þessum lánsgreiðanda, með ólögmætum hætti, Ekki bara með einföldu lagabroti, heldur tvöföldu. Ef öll skýrslan er með svona rugli, teldi ég best fyrir snillingana í Seðlabankanum að taka saman dótið sitt og halda heim.

Athugasemdir

[Sigurður M Grétarsson, 31.8.2011 kl. 22:25]

Þetta er misskilningur hjá þér. Það að greiðslan sér verðtryggð segir að heildargreiðslan skuli vera verðtryggð. Það merkir að heildargreiðsla með vöxtum er verðtryggð. Í þessu dæmi samanstendur óvísitöluleiðrétt greiðala af 1.000.000 kr. höfuðstól og 50.000 kr. vöxtum samtals 1.050.000 kr. Þar sem vísitalan hefur hækkað um 10% frá lántökudegi þá er greiðslan 1.050.000 * 110 / 100 = 1.155.000 kr. nákvæmlega eins og kemur fram í niðurstöðu Seðlabankans.

[Guðbjörn Jónsson, 1.9.2011 kl. 00:59]

Sæll og blessaður Sigurður. Það er auðséð að þú hefur alls ekkert lært um eðli og ávinnslu vaxta og verðtryggingar. Ég ætla ekkert að ásaka þig fyrir það, því þessir þættir eru ekki mikið kenndir í skólakerfinu og svo virðist sem háskólasamfélagið sé einkar mikið í tæknileikfimi og hugi því lítið að eðlisþáttum í hinu jarðneska umhverfi.  Ég rak mig oft á þetta þegar ég var að læra bókfærslu og rekstrarfræði. Varð t. d. þess valdandi að taka varð bók úr umferð um tíma í 4. stigi bókfærslu vegna vilu sem í henni var.  En mig langar þó að spyrja þig að einu.   Heldur þú að reiknivélar bankanna reikni vexti og verðtryggingu rétt?  Reiknivélarnar reikna nákvæmlega með sömu formúlum og eru í skudlabréfakerfinu sjálfu.

Ef þú kæmist nú að því að þú teldir reiknivélarnar reikna rétt, gæti ég jafnvel boðið þér í kaffi og leyft þér að skoða Basic útgáfuna af fyrstu reiknivél sem skilaði réttum niðurstöðum og var tekin í notkun í bankakerfinu. Ég gæti leyft þér að sjá reikniformúlurnar og hvernig þær vinna.  Ég veit svo sem að þú mundir ekkert skilja í þeim talnarunum sem reiknistrengirnir eru; ekki frekar en þú skilur ekki að vextir og verðtrygging í skuldabréfasamningum eru ávinnsluþættir á sama grunni og innlánsvextir, sem fá ekki skráða stöðu fjárhæðar fyrr en á ákveðnum vaxtadögum 21. dag mánaðar og 1, dag mánaðar. Samningsbundnir útlánavextir lúta sama lögmáli. Þeir fá ekki skráða fjárhæð fyrr en við lok vaxtatímabils, sem er við gjalddaga afborgunar. Þannig vinda vextir upp á sig frá lántökudegi til gjalddaga. Ef tekin væri ákvörðun um að fara með höfuðstólinn aftur til baka að lántökudegi, myndu vextirnir vinda ofan af sér á leiðinni til baka, og verða núll, þegar komið væri að lántökudegi. 

Þeir sem telja sig geta reiknað vexti á skuldabréf á sama hátt og forvextir víxla eru reiknaðir, opinbera ótúlega vanþekkingu á þeim málum sem þeir eru að fjalla um.  Mig skiptir engu máli þó ég segi að starfsmenn Seðlabankans, sem settu fram útreikningana í svarið til Umboðsmanns Alþingis, sýndu þar ófyrirgefanlegt ábyrgðarleysi og ÁSETNIGNS LÖGBROT, sem tvímælalaust verður að koma þeim í koll. Ég ætla þeim ekki að vera jafn heimskir og útreikningarnir gefa til kynna.  Ég mun koma nánar að því síðar, en það eru svo miklar vitleysur á þeim 13 blaðsíðum sem svar Seðlabankans er, að það tekur tíma að skrá það allt niður. En það kemur.

Hvað reiknilíkanið varðar, sem ég nota við útreikning á greiðslubirgði lána, þá er það byggt á sömu forsendum og ég notaði á árunum 1990 - 1993, við endurskipulagningu á greiðslubirgði lána hjá nokkrum þúsundum einstaklinga, fjölskyldna og fyrirtækja. Þessar forsendur eru því búnar að fá rækilega eldskýrn í árásum á þær. Þær lifa þó góu lífi enn og hafa sýnt að þær skila nákvæmlega því sem forsendur lánasamninga kveða á um hverju sinni.

Lifðu heill og glaður, vinur. 

[Sigurður M Grétarsson, 1.9.2011 kl. 08:51]

Það er rangt hjá þér að vextir falli aðeins til á gjalddaga. Þeir eru að falla til allan tíman á milli gjalddaga en eru ekki greiddir fyrr en á gjalddaga. Ef þú tekur ákvðrðun um að greiða upp lánið á miðju tíbanili milli gjalddaga þá færð þú ekki að bíða með að greiða vextina þangað til á gjalddaga heldur þarft þú að greiða þá upp strax. Ef þú hefðir farið langt í námi í bókfærslu þá hefðir þú vitað það að rétt mat á láni á uppgjðrsdegi telst vera að reikna áfallna vexti á lánum jafnvel þó langt sé í gjalddaga. Það að gera það ekki telst sýna ranga stöðu skulda. Það sama á við um inneignir skulda. Þetta er vegna þess að litið er á að þetta séu áfallnir vextir þó þeir séu ekki greiddir.

Það mætti skoða þetta dæmi þitt enn lengra. Tökum til dæmis 12 milljóna króna afborgunrlán sem tekið var til 40 ára fyrir 30 árum og einum mánuði síðan. Þá er mánaðarleg afborgun á nafnverði 25 þúsund kr.. Segjum að vextir séu 5% Segjum að neyslusísitala sé búinn að fjórfaldast síðan þá, sem er reyndar mun minna en hún hefur gert síðust 30 ár. Eftir síðustu afbogrun stóð lánið í 3 milljónum að nafnverði og þar með eru ársvextir 150 þúsund kr. og því eru mánaðarvextir 12.500 kr. að nafnvirði.

Ef notuð er aðferð Seðlabankans þá eru einfaldega lagðar saman 25 þúsund kr. í afborgun og 12.500 kr. í vexti sem gerir samanlagt 37.500 kr. og sú upphæð síðan hækkuð upp samkvæmt vísitölu. Þar sem verðlag hefur fjórfaldast síðan lánið var tekið þá gerir þetta greiðslu upp á 150 þúsund kr.. Þar sem afborgunin reiknast upp á 100 þúsund og vextirnir upp á 50 þúsund. Ef þín aðferð væri notuð þá væri afborgunin líka 100 þúsund en vextirnir aðeins 12.500 kr. þannig að heildargreiðslan væri upp á 112.500 kr. Hér munar 37.500 kr. eða fjórðungi af því sem Seðlabankinn segir að ætti að greiða. Með öðrum orðum þá mun þín aðferð leiða til þess að það koma aldrei verðbætur á vexti og því eru vextir að meðaltali yfir lánstíman mun lægri en vaxtaprósentan segir til um. Þar með næst ekki það markmið verðtryggingar að allar greiðslur séu þær sömu að raungildi óháð því hve há verðbólgan er.

Vissulega lítur þetta vel út fyrir lántakann. Þetta er honum hins vegar aðeins hagstætt ef hann getur fengið lán með sömu vöxtum með þinni aðfeð og honum bjóðast með aðferð Seðlabankans. Því fer hins vegar víðs fjarri og það ættu allir að vita sem hafa eitthvert vit á fjármálum. Lánvetendin gerir einfaldlega ákveðna raunávöxtunarkröfu miðað við áhættu við lánveitinguna. Hann mun því reikna út miðað við vearðbólguvæntignar hversu háa vexti hann þurfi að setja til viðbótar við verðttygginguna til að ná þeim raunvöxtum sem hann vill fá. Það munu líka allir hinir fjárfestarnir á markaðnm gera þannig að samkeppnisaðilar hans munu líka nota þá aðferð. Til viðbótar við þetta þá sér lánveitandinn áhættu í þessu sem felst í því að ef verðbólgan verður meiri en verðbólguvæntingar gera ráð fyrir þá lækkar raunávöxtunin hans. Hann mun því gera hærri raunávöxtunarkröfu.

Þannig að ef til dæmis raunávöxtunarkrafan miðað við aðferð Seðlabankans er 5% þá munu vextir lánsins vera 5% ef aðferð Seðlabankans gildir en ef notuð er þín aðferð þá verður raunávöxtunarkrafan hærri en það og við það bætast síðan hækkaðir vextir til að ná þeirri hækkuðu raunávöxtunarkröfu.

Þar með mun vaxtaprósentan á láninu verða mun hærri og það mun leiða til mun hærri greiðslubyrði í upphafi lánstímans sem er einmitt sá tími sem flestir húsnæðiskaupendur hafa það erfiðast fjárhagslega. Það er því hæsta greiðslubyrðin á langtímaláninu á sama tíma og verið er að greiða af skammtímalánum til kaupa á húsgögnum og öðrum húsbúnaði auk skammtímalána sem tekin eru til að dekka þá útborgun sem húsnæðiskaupendur þurfa að leggja út ef langtímalánin eru ekki 100% af húsnæðisverði.

Staðreyndin er nefnilega sú að verðtryggð jafngreiðslulán eins og tíðkast í dag hafa lægstu greiðslubyrðina í upphafi lánstímans af öllum þeim lánsformum sem í boði eru. Þetta form er því hannað með hagsmuni lántaka í huga en ekki lánveitanda því það skiptir hann engu máli hvernig greiðslur dreifast yfir lánstíman svo fremi að hann nái sinni ávöxtunarkröfu.