AÐ VERA ÞINGMAÐUR Á LÖGGJAFARÞINGI.

Framundan eru kosningar til setu á LÖGGJAFARÞINGI þjóðarinnar næstu 4 árin. Fregnir herma að mikill fjöldi fólks gefi kost á sér til þingmennsku, sem aftur hlýtur að útleggjast þannig að margir telji sig til þess hæfa að taka þátt í að setja landinu lög.

Fjölmiðlafólk hefur verið að taka smá fréttaskots viðtöl við væntanlega frambjóðendur og inna þá eftir, hvað sé helst sem fólk vilji vinna að sem þingmaður. Nokkuð margir nefna stjórnarskrána, að þeir vilji breyta henni. Ekki kemur fram í þessum viðtölum hvað fólki finnist að núverandi stjórnarskrá eða hvað þurfi helst að taka breytingum frá því sem er í núverandi stjórnarskrá.

Flestir nefna þó sem verkefni einhverja þætti af félagsmálasviðinu eða einstök verkefni sem viðkomandi hefur mikinn áhuga á og vill berjast fyrir framgangi þess. Þarna er á ferðinni sá bagalegi misskilningur sem stöðugt hefur verið að verða fyrirferðarmeiri í störfum Alþingis. Eru það hin ýmsu málefni sem í raun eiga að vinnast í stjórnmálaflokkum landsins, þar sem fyrsta skoðun á að fara fram á því hvort tímabært sé orðið að setja málið til afgreiðslu á Alþingi, þar sem sett yrðu lög um starfsemina. Það er í raun hlutverk Alþingi að setja lög um samskiptalegar leikreglur, samneyslu og samfélagslega starfsemi, en ekki að þrasa í rándýrum þingtímanum um það hvort eða hvort ekki, eigi að stofna einhvert fyrirtæki eða stofnun, sem ekki rúmast innan fyrirsjáanlegs fjárstreymis.

Setning löggjafar á að vera meginverkefni Alþingis. Því miður verður maður, ár eftir ár, fyrir vonbrigðum með hve lítið af starfstíma Alþingis fer í mikilvægustu skyldustörf þess, svo sem umræður um lagafrumvörp og setning laga. Einhvern veginn finnst mér sú grundvallarskylda Alþingis vera á undanhaldi. Já eiginlega á flótta undan allskonar tímaþjófum sem ekki einu sinni ættu að eiga rétt á að vera settir á dagskrá þingfundar.

Afleiðingar þessara víkjandi þátta í frumskyldu Alþingis, hafa líka leitt til þess að Alþingismenn virðast stöðugt vita minna og minna um grundvallarþætti lagasetningar. Afleiðingarnar hafa orðið þær að afar fá lög eru sett á Alþingi sem hafa ásættanlega skýra meiningu fyrir lagatexta. En einnig kemur fyrir að nýsett lög stangist á við þau lög sem fyrir eru, eða hreinlega gangi gegn ákvæðum stjórnarskrár.

Líklega hefur vitleysan þó aldrei verið eins ríkjandi og við setningu laga um Lögmenn, nr. 77/1998. Merkilegt hve margar villur er hægt að tiltaka í þessum lagabálk, sem sérstaklega er er ætlað að skýra og skilgreina þá ábyrgð og skyldur sem sérnám hópsins, sem ætla má að fjalli um heiðarleika, sannleika og virðingu. En líklega verður þó seint slegið metið sem sett er í 21. grein laganna. Lítum á hvað þar stendur:

„21. gr. Nú sækir lögmaður eða fulltrúi hans dómþing fyrir aðila, og skal hann þá talinn hafa umboð til að gæta þar hagsmuna aðilans, nema það gagnstæða sé sannað.“

Í þessari einu grein laga um lögmenn, tekst Alþingi að koma fyrir tvöfölldu broti á einu mikilvægasta ákvæði stjórnarskrár okkar. Þarna á ég við 65. gr. stjórnaskrár, þar sem segir að:

„65. gr. Allir skulu vera jafnir fyrir lögum og njóta mannréttinda án tillits til kynferðis, trúarbragða, skoðana, þjóðernisuppruna, kynþáttar, litarháttar, efnahags, ætternis og stöðu að öðru leyti.“

Í 21. gr. lögmannalaga ákveður Alþingi að þegar tveir aðilar mætast í réttarsal, setur Alþingi þá skyldu á dómara málsins, að trúa einungis orðum lögmanns varnaraðila ef hann SEGIST hafa umboð þess stefnda, til að mæta fyrir hans hönd við þingfestingu.

Vilji málshefjandi, eða stefnandi, ekki trúa orðum þess lögmanns sem SEGIST mættur fyrir stefnda, skyldar Alþingi stefnanda, samkvæmt 21. gr. lögmannalaga, til að sanna það fyrir réttinum, að lögmaður stefnda hafi ekki það umboð sem hann SEGIST hafa.

Þarna eru tveir aðilar að sama málinu staddir í réttarsal fyrir framan dómara málsins. Annar aðilinn SEGIST vera fulltrúi stefnda en hinn aðilinn SEGIST ekki trúa því. Samkvæmt ákvörðun Alþingis er dómaranum SKYLT að trúa þeim sem SEGIST hafa umboði. Alþingi skyldar hins vegar dómarann til að trúa ekki hinum aðilanum, sem SEGIST ekki trúa orðum lögmanns stefnda.

Með framangreindu ákvæði laganna, skyldar Alþingi dómarann til að úrskurða að sá sem ekki trúir, skuli sanna að hinn aðilinn hafi ekki umboð. Sá aðili sem SEGIST hafa umboð, þarf hins vegar ekki að mati Alþingis að sanna að hann hafi umboðið. Það á sá aðili að gera sem segist ekki trúa. Með þessari mismunun á trúverðuleika á orðum aðila máls, SKYLDAR Alþingi dómarann til að brjóta 65. og 70. gr. stjórnarskrár, með ákvæði 21. gr. lögmannalaga.

En þetta var bara 1. málsgrein 21. greinar laganna. Greinin öll er 6 málsgreinar, hver um sig með sín sérkenni. Lítum því næst á 2. málsgrein 21, greinar laga um Lögmenn:

„Sé ekki sýnt fram á annað felur umboð aðila til lögmanns í sér heimild til að gera hvaðeina sem venjulegt má telja til að gæta hagsmuna fyrir dómi. Innan þeirra marka er umbjóðandi bundinn af ráðstöfun lögmanns þótt hann fari út fyrir þá heimild sem umbjóðandi hefur veitt honum.“

Í þessari 2. málsgrein 21. greinar er verið að tala um framhald frá 1. málsgrein þar sem sagt var að lögmaður sem sæki dómþing fyrir aðila, skuli talinn hafa umboð, þó hann hafi það ekki. Vilji stefnandi ekki trúa því, beri honum að sanna að lögmaðurinn hafi ekki umboð. Þá segir í upphafi 2. málsgreinar að: - Sé ekki sýnt fram á annað -. Ekki er þarna um það getið hvor aðila málsins eigi að sýna fram á eitthvað. En lítum á framhald 2. málsgreinar. Þar segir: - felur umboð aðila til lögmanns -. Hugum aðeins að samhenginu í þessu. Í 1. málsgrein er sagt að sæki lögmaður dómþing fyrir aðila SKAL hann (lögmaðurinn) TALINN HAFA UMBOÐ.

Þarna sviptir löggjafinn í raun ótilgreinda einstaklinga sjálfsákvörðunarvaldi um það hverir fái umboð þeirra, þar sem löggjafinn ákvarðar að viðkomandi lögmaður ákvarði það sjálfur. Það er hins vegar merkilegt að lesa 3. málsgrein 21. greinar, en þar segir:

„Lögmaður getur ekki tekið við greiðslu svo bindandi sé gagnvart umbjóðanda nema hann hafi til þess sannanlegt umboð.“

Afar einkennileg ráðstöfun hjá löggjafanum. Þarna segir að „Lögmaður getur ekki tekið við greiðslu svo bindandi sé gagnvart umbjóðanda nema hann hafi til þess sannanlegt umboð.“. Alveg virðist sama hversu lág greiðslan er. Lögmaðurinn hefur ekki heimild til móttöku hennar án umboðs. Hins vegar þarf hann ekki umboð til að mæta fyrir rétti þar sem hann getur skuldbundið aðila um milljónir króna í ótilgreindan árafjölda.

Í 4. málsgrein 21. greinar segir einnig:

„Lögmanni er skylt að inna sjálfur af hendi þau störf fyrir dómi sem honum eru falin nema umbjóðandi hans samþykki annað. Lögmaður getur þó falið fulltrúa sínum eða öðrum lögmanni að sækja fyrir sig dómþing, enda sé það ekki háð til aðalmeðferðar máls eða munnlegrar sönnunarfærslu.“

Þarna gengur löggjafinn enn lengra á stjórnarskrárvarinn rétt einstaklings. Það er ekki nóg með að löggjafinn ákvarði að lögmaður þurfi ekki að sýna umboð og sanna þannig vilja aðila málsins til afskipta lögmannsins af málinu, heldur skuli hann TALINN HAFA UMBOÐ. Þessi lögmaður sem TALINN ER hafa umboð, þarf ekki að mæta sjálfur fyrir dóminn, heldur segir löggjafinn honum heimilt að senda fulltrúa eða annan lögmann fyrir sig, þó í fyrri hluta málsgreinarinnar sé ákvæði um að lögmaður skuli sjálfur inna af hendi það verk sem hann tekur að sér.

Ekkert er hins vegar á það minnst, á hvern veg þeir fulltrúar eða lögmenn sem lögmaðurinn fær til að mæta fyrir sig, færi fram sönnur um að þeir hafi umboð frá hinum umboðslausa lögmanni sem löggjafinn telur hafa umboð. Og þá má nátúrlega spyrja hvernig umboðslaus lögmaður, sem TALINN ER hafa umboð, gefið út umboð til anars aðila, til að mæta í máli sem hann hefur ekki umboð fyrir, heldur bara er af Alþingi TALINN HAFA ÞAÐ. Skrautlegt í meira lagi.

Þá skulum við líta á hvað segir 5. málsgrein 21. greinar. Þar segir eftirfarandi:

„Umbjóðanda er ætíð heimilt að kalla aftur umboð sitt til lögmanns. Ákvæði um annað í umboði eru ekki skuldbindandi.“

Þetta er náttúrlega gott og blessað að löggjafinn skuli heimila málsaðila að afturkalla umboð sem hann hafi veitt lögmanni. Hins vegar stendur ekkert um það í þessari málsgrein, hvernig málsaðili losi sig við lögmann sem LÖGGJAFINN hefur TALIÐ HAFA UMBOÐ FRÁ HONUM? Hinn lögvarði gagnkvæmniþáttur, - ef þú ræður einhvern, hefur þú einnig heimild til að reka hann er þarna eðlilega virkur.

Enginn hefur hins vegar heimild til að reka aðila sem hann hefur ekki ráðið eða gert neina samninga við. Ekki verður því betur séð en löggjafinn verði að setja í lög hvernig viðkomandi málsaðili losar sig við lögmann sem löggjafinn hefur TALIÐ HAFA UMBOÐ. Slíkt er alls ekki á hreinu.

Lítum þá á 6. og síðustu málsgrein 21. greinar laga um lögmenn. Þar segir eftirfarandi:

„Lögmaður getur á öllum stigum sagt sig frá verki sem honum hefur verið falið, en gæta verður hann þess að umbjóðandi hans verði ekki af þeim sökum fyrir réttarspjöllum.“

Þarna mismunar löggjafinn alveg herfilega málsaðilum. Löggjafinn gefur enginn fyrirheit um hvernig málsaðili losnar við lögmann sem löggjafinn TELUR HAFA UMBOÐ. Hins vegar „getur lögmaður á öllum stigum sagt sig frá verki sem honum hefur verið falið.“ Svo er að sjá sem þetta gildi jafnt um þá sem málsaðili semur við, eins og hina sem löggjafinn TELUR HAFA UMBOÐ.

En lögmaðurinn getur ekki rétt sí svona gengið í burt. „Hann verður að gæta þess að umbjóðandi hans verði ekki af þeim sökum fyrir réttarspjöllum.“ Þá vaknar spurningin um hver sé umbjóðandi hans. Það liggur væntanlega á hreinu varðandi þá lögmenn sem gera málflutningssamning við málsaðila. Það er hins vegar ekki eins ljóst með þá lögmenn sem löggjafinn TELUR HAFA UMBOÐ. Beinast liggur við að telja löggjafann vera umbjóðanda slíks lögmans, því það er löggjafinn sem setur hann til verka.

 

Ég legg ekki meira á lesendur að þessu sinni. Þarna held ég hins vegar að sé nokkuð talandi dæmi um afleiðingar þess þegar löggjafinn sjálfur, þingmennirnir, virðast hafa afar takmarkaða þekkinu á mikilvægi þess að lagatexti sé skýr og segi skýrt til um hvað er verið að meina.

Ég fæ ekki séð hvernig á að vera hægt að halda áfram á þeirri braut sem réttarfar og löggjafarþekking hefur verið á undanförnum áratugum, með stöðugri hnignun. Sumir tala um 18 manna Öldungadeild með neitunarvald en í aðaldeild yrðu 45 þingmenn. Aðrir tala um stjórnlagadóm eða álíka hreinsunarsíu sem lagafrumvörp þyrftu að fara í gegnum áður en þau teldust hæf til þingtöku. Hvort um sig hefur jákvæða eiginleika sem mætti skoða.

HVER VAR EIGANDI WINTRIS Inc. ????

Flest þekkjum við, líklega að einhverju leyti, söguna um félagið Wintris Inc. eins og hún var sögð í kastljósþætti RÚV í apríl 2016. Spurning er hins vegar hvort sú saga hafi verið byggð á raunveruleika. Þeir sem sögðu söguna, virtust hafa takmarkaða þekkingu á sögusviðinu og af þeim sökum ekki hæfni til að lesa samhengi löngu liðinnar atburðarásar, út úr sundurlausum vinnuskjölum úr innbroti í tölvukerfi lögfræðistofu.

Flest þekkjum við, líklega að einhverju leyti, söguna um félagið Wintris Inc. eins og hún var sögð í kastljósþætti RÚV í apríl 2016. Spurning er hins vegar hvort sú saga hafi verið byggð á raunveruleika. Þeir sem sögðu söguna, virtust hafa takmarkaða þekkingu á sögusviðinu og af þeim sökum ekki hæfni til að lesa samhengi löngu liðinnar atburðarásar, út úr sundurlausum vinnuskjölum úr innbroti í tölvukerfi lögfræðistofu.

Aðal heimildir sögunnar voru sóttar í mjög óljós skjöl úr innbroti í tölvukerfi lögfræðiþjónustunnar Moosack Fonseca (MF) á Panama. Þegar skjölin eru lesin saman í tíma og atburðarás, má greinilega merkja að um er að ræða uppkast af hugsanlegri framvindu þess ef viðskiptavinur Landsbankans léti verða af því að fela Landsbankann í Luxemburg að annast fyrir sig vörslu og ávöxtun sjóðs sem væntanlega yrði stofnaður innan tíðar.

Það virðist eins og þessi skjöl veki upp hæfileika glæpasagnahöfundar, í sögumanni kastljóssins. Í gögnum sem rænt var af lögfræðistofunni fann hann skjöl með nafni Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar, þáverandi forsætisráðherra Íslands. Þar fannst sögumanni hann vera kominn með uppáhalds mómentið sitt í hendurnar, þar sem ríkur og voldugur maður skýtur fjármunum undan eignskráningu og skatti í heimalandi sínu. Sagt var að sögumaðurinn hefði rannsakað þessi skjöl í marga mánuði og teldi sig með sitt stærsta plott í höndunum. Samkvæmt fregnum af undirbúningi virðist hann hafa ætlað að búa til úr þessu stórfrétt ársins, jafnvel þó hann hefði engin skjöl sem í raun staðfestu efnistök hans.

Sögumaðurinn var viss um að sjónvarpsáhorfendur myndu ekkert spá í það þó nánast engin skjöl væru sýnd þannig að hægt væri að lesa hvað á þeim stóð. Sumir mundu reyndar lenda í sjokki vegna þeirrar ógnar sem stefnt væri gegn forsætisráðherranum. Aðrir mundu fyllast fögnuði yfir því að verið væri að fella höfuðandstæðing þeirra í pólitík. Mann sem hafði verið í forystu fyrir því að ræna þá tveimur mikilvægum baráttumálum sínum á liðnu kjörtímabili. Þarna virtist komið tækifærið til að losna við hann. Engin ástæða væri til þess að velta sér upp úr því hvort ásakanirnar væru sannar og réttar. Aðalatriðið var að aðförin gerði það gagn sem henni hafði verið ætlað.

HINN RAUNVERULEGI SÖGUÞRÁÐUR.

Á sínum tíma vakti það enga sérstaka athygli í þjóðfélaginu þó fregnir kæmu af því að Anna Sigurlaug Pálsdóttir (AS)(ÖS), væri að fá fyrirfram greiddan arfshluta sinn úr erfðasjóði fjölskyldunnar. Var sá sjóður tilkomin vegna sölu á fyrirtæki sem faðir ÖS hafði rekið í mörg ár. Söluandvirðið varð að arfssjóði fjölskyldunnar og sátt hafði orðið um að AS fengi sinn hlut greiddan út sem fyrirfram greiddan arf.

Það mun hafa verið undir árslok 2007, sem hyllti undir sátt um fyrirfram greiðslu arfsins til ÖS. Þegar sú niðurstaða liggur fyrir, fer AS að líta í kringum sig varðandi vörsluaðila og ávöxtunarleiðir á þeim arfssjóði sem hún muni væntanlega fá greiddan fljótlega. Á þeim tíma bjó AS á Bretlandi og alveg óvíst hvort hún væri á leið að flytja til Íslands á næstu árum. AS hafði því samband við bankann sinn, sem reyndist vera Landsbankinn í Luxemburg og óskaði aðstoðar við að hanna og skipuleggja vörslu- og rekstrarumhverfi fyrir svona sjóð eins og arfgreiðslan væri.

Bankinn hennar mælti með stofnun félags í alþjóðlegu umhverfi, þar sem alltaf væri opinn aðgangur að fjármagninu. AS fól bankanum að vinna undirbúning að stofnun slíks félags. AS fer svo heim en starfsmaður bankans hefur samband við aðal tengilið sinn í svona málum, sem var lögfræðistofan Moosack Fonseca (MF), sem var með höfuðstöðvar á Panama en starfsstöðvar víða um heim. Starfsmaður Landsbankans kynnir áætlanir ÖS fyrir lögfræðistofunni, sem spyr fyrst að því hvort AS hafi ekki verið með lögfræðiráðgjafa með sér. Svarið við því varð nei, einungis hefði verið með henni eiginmaður hennar, sem ekkert hefði lagt til málanna.

Skömmu síðar leggur lögfræðistofan fram hugmynd sína, sem fólst í því að AS stofnaði félag, í gegnum MF á Tortóla, sem annast mundi vörslu og ávöxtun arfssjóðs hennar. Félagið sem MF mælti með að AS stofnaði, yrði í vörslu og umsjá MF, sem jafnframt skipaði stjórn félagsins en AS yrði sjálf prókúruhafi. Svo virðist sem MF hafi bent Landsbankanum á tiltekið félag, sem MF hefði nýlega stofnað, eða 9. október 2007. Taldi MF það félag henta einkar vel til þeirra verka sem spurst var fyrir um.

Það voru líklega liðnir nokkurir mánuðir af árinu 2008 þegar starfsmaður Landsbankans kynnir fyrir ÖS hugmyndir um félag á Tortóla sem heiti Wintris Inc, sem hafi aðsetur og lögheimili á Tortóla. Félagið hafi verið stofnað í október 2007 og það sé því tilbúið þegar hún fái arfinn greiddan.

Í upphafi, (í fyrsta viðtalinu við Landsbankann 2007) lýst ÖS ekki ílla á þá hugmynd sem starfsmaðurinn varpar fram. En á árinu 2008 eru vaxandi vandamál í fjármálaheiminum, svo líklega hafa áætlanir riðlast, meðal annars varðandi greiðslu arfsins. Og líklega hefur AS ekki látið bankann sinn vita af mögulega breyttum dagsetningum á greiðslu arfsins.

Af þeim skjölum sem sést hafa úr innbrotinu í tölukerfi MF, m. a. skjöl sem voru sýnd í umræddum kastljósþætti, er svo að sjá sem bankinn hafi látið MF sjá um að hanna og ganga frá þeim skjölum sem skrifa þyrfti undir til að ganga frá lögmætri skráningu áður en greiðslur gætu borist inn á fyrirhugaða reikninga Wintris félagsins á Tortóla. Bankinn virðist hafa mælt með við ÖS að hún yfirtaki félagið sem MF mælti með.

Af ferlinu virðist mega ráða að þegar starfsmaður Landsbankans taldi ljóst að AS mundi samþykkja hugmyndasmíði bankans og MF, varðandi yfirtöku á Wintris með útgáfu tveggja hlutabréfa upp á 1.000 hluti, eða 50% eignarhald hvort (=2.000 hlutir 100% eignarhald), sendi starfsmaður Landsbankans MF svohljóðandi tölvupóst:

„Getum VIÐ tekið frá Wintris Inc.“?

Orðið VIÐ í þessum skilaboðum virðist benda til óskilgreinds og í raun óleyfilegs samstarfs milli viðskiptabanka ÖS og þess lögfræðifyrirtækis sem Landsbankinn hafði valið til samstarfs við að skapa traust umhverfi um vörslu og rekstur arfssjóðsins.

Þegar horft er til þessa mögulega samstarfs Landsbankans og MF, kemur upp óþægileg tilfinning gagnvart ætluðu fyrirkomulagi á rekstri arfssjóðsins. Hvort fyrirkomulagið hafði eitthvað með það að gera að AS var ekki með lögfræðing við hlið sér í viðræðum við bankann, verður ósagt látið. Hins vegar er afar ámælisvert að bankinn hennar ÖS, skildi ekki aðvara hana um mögulega áhættu sem væri því fylgjandi að MF væri mikið stærri viðskiptaaðili bankans. Það gæti hugsanlega valdið árekstrum við hagsmunagæslu beggja aðila ÖS og MF, ef slík staða kæmi upp. Það kæruleysi sem starfsmaður Landsbankans virðist sýna þarna, ber vott um alvarlegan þekkingarskort starfsmanns bankans, eða óafsakanlegt kæruleysi gagnvart mögulegu tjóni ÖS sem viðskiptamanns. En hvað er hér verið að gefa í skyn.

Áhættan fyrir ÖS, sem fólst í skipulagi MF var nokkur. Í fyrsta lagi var AS ekki að fá 100% eignarhald á félaginu Wintris Inc á Tortóla með því að fá í hendur tvö hlutabréf upp á samtals 2.000 hluti. Hlutirnir í félaginu Wintris voru skráðir 50.000 í einum hlutabréfaflokki og ekkert grunnverðgildi skyldi sett á hlutina. Þannig hefðu 2.000 hlutir veitt ÖS aðeins 2/50, eða 4% eignarstöðu í félaginu, en ekki 100%. Við slíkar aðstæður var afar hættulegt fyrir aðila með þetta mikla hreina eign í lausafjármunum, sem lagðir væru inn á reikning slíks félags, að stjórn Wintris ætti að vera skipuð starfsmönnum lögfræðistofunnar til frambúðar, en AS einungis hafa prókúruumboð að reikningum félagsins. Þetta fyrirkomulaga fól í sér möguleika þess að ef MF vildi ná til sín arfssjóðnum, væri þeim innan handar að boða stjórnarfund í félaginu, þar sem prókúruumboð ÖS væri fellt úr gildi en starfsmaður MF skipaður sem nýr prókúruhafi. AS hefði ekki átt neina vörn gegn slíku.

Í öðru lagi hafði sú stjórn sem MF skipaði þegar félagið Wintris var stofnað í október 2007, skráð þá reglu að félagið Wintris skildi skiptast í 50.000 jafna hluti, í einum hlutabréfaflokki, og ekkert nafnverð skildi vera á hlutum. Þessi ráðstöfun þýddi að til þess að ná meirihlutavaldi í félaginu þyrfti að ná yfirráðum yfir meira en 25.000 hlutum í félaginu. Slíkt gæti orðið snúið því eigandi hlutanna, MF, réði sjálfur hvort hann seldi eða ekki. Meðan slíkt fyrirkomulag væri til staðar, yrði því ekki raskað að MF væri ótvíræður meirihlutaaðili í félaginu, og í krafti þess réði hann stjórnarkjöri og allri starfsemi félagsins. Hinn raunverulegi eigandi fjármagnsins í félaginu, AS, væri í raun áhrifalaus og réttlaus, ef MF væri ekki sammála ákvörðunum hennar.

ÁGREINIGUR AS OG MF Á ÁRINU 2009

Það sem að framan er lýst, var staðan á árinu 2009 þegar virðist koma upp ágreiningur milli ÖS og stjórnar Wintris. Ferli sem AS hefur sagt frá í skrifum sínum. Þar taldi AS sig vera 100% eiganda Wintris. Leysti hún úr stöðunni með því að víkja stjórnarmönnum MF frá en taka sjálf við stjórn félagsins.

Líkleg skýring á þessum ágreiningi gæti verið sú að um svipað leyti hafi arfgreiðslan verið lögð inn á reikning hjá Credit Zuisse bankanum í London, en þar hafi MF ekki haft nein viðskipti. AS hefur sagt í skrifum sínum að hún eigi 100% félag með nafninu Wintris, sem skráð sé á Íslandi. Svo virðist sem þar sé um að ræða annað félag en það sem MF stofnaði og skráð er á Tortóla.

Af því sem lesa má út úr skrifum ÖS, ásamt því sem komið hefur frá KPMG endurskoðun (sem annast skattaskil ÖS), virðist félagið sem skráð er á Íslandi og kemur fram sem rekstrarreikningur í skattframtali ÖS, ekki vera rekið sem sjálfstætt félag og skattaðili. Heldur sé þar um að ræða „einkafélag“, innan persónulegs skattframtals ÖS. Fyrst sú leið var farin að setja peningana á reikning einkafélags í virtri fjármálastofnun eins og Credit Zuisse er, og jafnframt semja við þá stofnun um vörslu og rekstur sjóðsins, bendir það til að AS hafi verið orðin tortryggin í garð MF og Landsbankans.

Þegar sú staða er skoðuð sem komin var upp á árinu 2009 þegar MF virðist verða ljóst að peningarnir væru ekki á leið til Tortóla, eða á annan reikning þar sem MF hefði einhver áhrif, hafa þeir líklega orðið áhyggjufullir. Hætta var á að AS mundi ekki fara að tilmælum viðskiptabanka síns og því ekki klára formlega að stofna félagið á Tortóla.

Það mundi þýða að Wintris félagið og MF næðu ekki því valdi yfir peningunum, sem eignar- og stjórnarvald þeirra á Wintris félaginu virðist hafa átt að færa þeim.

Svo er að sjá sem MF hafi gert samkomulag við starfsmann Landsbankans í Lúx., sem þar hafði leitað fyrirkomulags rekstursins fyrir hönd ÖS. Í því skipulagi virðist hafa átt að leggja peningana inn á reikning skráðan á félagið Wintris á Tortóla og MF hafa umsýslu og sjá um rekstur sjóðsins. Miðað við þá stöðu sem virðist hafa verið uppi snemma árs 2009, var mikilvægt fyrir MF að leika millileik sem ekki kallaði fram tafarlaust slit á samskiptum.

Það samkomulag sem MF virðist hafa gert við Landsbankann, fyrir hönd ÖS, var að MF mundi afhenda henni 2.000 hluti í félaginu Wintris. Sagt var að þessir 2.000 hlutir væri allt félagið 100%, sem augljóslega var ekki rétt. Vegna þess að starfsmaður Landsbankans hélt að AS og Sigmundur væru hjón, setti starfsmaðurinn fram ósk til MF, án samráðs við ÖS, að hlutirnir yrðu skráðir á nöfn beggja, 1.000 hlutir á hvort nafn.

Um þessa skiptingu hafði hann ekkert samráð við ÖS og því síður Sigmund Davíð, sem ekkert var inni í þessum viðskiptum. Lögfræðiþjónusta MF hafði þó látið útbúa form hinna nýju hlutabréfa, með nöfnum hinna væntanlegu eigenda, en ný útgáfa af stofnsamningi félagsins eða samþykktum (lögum) þess, sem bíða hefðu átt þess að AS og Sigmundur Davíð kæmu til að skrifa undir; þau skjöl hafa hvergi komið fram, líklega aldrei verið búin til.

Hvergi hefur bólað á neinum staðfestingum þess að Sigmundur Davíð hafi í raun vitað að starfsmaður Landsbankans hafi skráð hans nafn fyrir 1/50 hlut eða 2% eignaraðildar að félaginu Wintris Inc á Tortóla. Fram hefur komið hjá bæði ÖS og SDG, að þau hafi fyrst orðið áskynja um slíkt á árinu 2009, þegar átök virðast verða um eignarhald á félaginu Wintris á Tortóla. Hvorugt þeirra virðist þó hafa verið búin að skrifa undir stofnsamning eða samþykktir, svo sem lög kveða á um. Því hafi þau ekki verið orðin löglegir eigendur að Tortólafélaginu og ekki heldur orðin meðvituð um að 2.000 hlutirnir skiluðu þeim einungis 4% eignarhlut í félaginu.

PENINGARNIR FÓRU ALDREI TIL TORTÓLA

Öll áform virðast breytast þegar í ljós kom að peningarnir höfðu verið lagðir inn á reikning hjá Credit Zuisse bankann í London. AS sjálf eða einhver sem á þessum tíma var ráðhollari henni en starfsmaður Landsbankans í Lúx, hafði séð til þess að arfurinn yrði greiddur inn á reikning Credit Zuisse bankans í London. Einnig hefur komið fram að samið hafi verið við þann banka um varðveislu fjármagnsins, stjórnun fjárfestinga og rekstur sjóðsins. Einnig hefur komið fram að samið hafi verið við KPMG endurskoðun á Íslandi að annast fyrir AS bókhalds- og uppgjörsmál, þar með talið ársuppgjör og skattframtöl, þar sem arfssjóðurinn var innifalinn á rekstrarreikningi, eins og algengt er um einkafélög skattgreiðenda.

Þegar þarna var komið virðist einnig eins og einhver innan Landsbankans í Lúx. hafi áttað sig á að bankinn gæti verið þarna í vondum málum. Hugsanlega hafa orðið mannaskipti í þessari deild bankans við endurreisn hans eftir bankahrunið. Lítur því út fyrir að stefnt hafi verið að breytingum á samskiptum bankans við MF. Má merkja það af því t. d. að í upphafi vildi Landsbankinn fá félagið Wintris Inc tekið frá fyrir sig, vegna ÖS, en snemma árs 2009 virðist Landsbankinn vilja hætta afskiptum af frágangstilraunum varðandi þetta Wintrisfélag á Tortóla. En til að loka engum dyrum fyrir MF þá er þeirri meintu stjórn Wintris, sem AS taldi sig hafa, skrifað bréf í júlí 2009. Þar tilkynnir Landsbankinn að hann hafi falið MF alla umsýslu Wintris. Landsbankinn tekur þarna einhliða ákvörðun eins og hann eigi Wintris félagið 100% einn.

Af því sem gerist í framhaldinu má greina taktbreytingu hjá ÖS í samskiptum við MF, því eins og fram kom í kastljósþættinum fræga, svaraði AS sjálf ekki bréfinu frá Landsbankanum heldur fékk lögmann, Sigurð Atla Jónsson til að skrifa bréf til MF.

Bréfið skrifaði hann 10. júlí 2009, fyrir hönd stjórnar Wintris (ÖS) og óskaði upplýsinga frá MF um það hvernig þeir hygðust framkvæma fyrirhugaða umsýslu Wintris félagsins í framtíðinni. Ekki hafa neinar fregnir borist af því að MF hafi svarað því bréfi. Á það var ekki minnst í kastljósinu og ekki finnanlegt í Panamaskjölunum.

FÆR RAUNVERULEG ATBURÐARÁS ATHYGLI ??

Þegar illvilji ræður för, eiga sannleikur og raunveruleiki erfitt uppdráttar. Maður spyr sig hvort sjálfhverfa í samfélgi okkar sé orðin slík að um leið og einhver fer að tala illa um t. d. forystufólk í stjórnmálum, virðist fólk hætta að hlusta á hverskonar andmæli. Eftir það er eins og allir missi hæfileikann til að lesa eða skilja, annað en það sem kemur frá þeim sem færði fram svona krassandi fréttir.

Á síðasta vori gekk þjóðin hreinlega af göflunum vegna þess að afar umdeildur fjölmiðlamaður, hélt því fram í sjónvarpi að forsætisráðherra Íslands ætti aflandsfélag í skattaskjóli þar sem hann geymdi mikla fjármuni sem hann hefði skotið undan eignskráningu og skattgreiðslu á Íslandi. Ekkert skjal var sýnt með undirritun Sigmundar Davíðs vegna kaupa eða stofnunar slíks félags. Samt hélt sjónvarpsmaðurinn því fram að ráðherrann ætti tiltekið félag, sem samkvæmt gögnum sem sjónvarpsmaðurinn sýndi, var eign lögfræðistofu á Panama, sem hafði stofnað félagið 9. október 2007.

Engin gögn voru reidd fram um að lögfræðistofan hefði selt hið umrædda félag. Sjónvarpsmaðurinn sagðist hins vegar hafa undir höndum hlutabréf upp á 1.000 hluti í félaginu, sem sagt var að væri 50% eign á móti núverandi konu sinni sem ætti hinn helminginn, samtals 2.000 hluti.

Fjölmiðlamaðurinn sem í marga mánuði rannsakaði skjölin, sem sögð voru sanna eign Sigmundar Davíðs á helmings hlut í aflandsfélagi, hafði greinilega ekki lesið eina skjalið sem var með nafni Sigmundar Davíðs á. Það var formið að hlutabréfinu fyrir 1.000 hlutunum. Á því formi stóð greinilega ritað að leyfilegt hámark útgefinna hluta í félaginu væri 50.000, allt í einum bréfaflokki og hlutirnir bæru ekkert grunnverðgildi.

Það stóð því greinilega letrað á skjalið sem sjónvarpsmaðurinn sagði sanna 50% eignarhlut Sigmundar Davíðs í nefndu félagi, að hlutabréfið hljóðaði einnungis upp á 2% hluta í félaginu en ekki 50%. Þessu til viðbótar stóð á skjalinu að hlutirnir tækju ekki gildi sem eign kaupanda fyrr en kaupandi hefði undirritað stofnskrá og samþykktir (lög) félagsins, og það skráð hjá skráningaraðila.

Þar sem Sigmundur Davíð vissi ekkert um, fyrr en á árinu 2009, að nafn hans hefði verið tengt hinu umrædda félagi, var náttúrlega augljóst að hann hafði ekki undirritað áðurnefnd skjöl svo hlutabréfið gæti orðið löglegt og gilt.

En hver skildi raunveruleikinn vera, eftir því sem hægt er að komast næst honum.

Ríkisútvarpið sjónvarp, er 100% á ábyrgð mennta- og menningarmálaráðherra þjóðarinnar, sem fer með allt hlutafé í RÚV ohf. Hann var ekki ábyrgur fyrir því að sýndur var kastljósþáttur þar sem forsætisráðherra ríkisstjórnar hans, var með rakalausum ósannindum rændur æru og trúverðugleika. Menntamálaráðherrann er hins vegar ábyrgur fyrir þeirri þöggun sem ríkt hefur í þessu stærsta lögbroti Ríkisútvarpsins frá stofnun þess. Engin rannsókn hefur verið sett af stað til rannsóknar á því hvort fullyrðingar eins manns í ríkisfjölmiðli, sem ekki eru studdar neinum sönnunargögnum, víki til hliðar þeirri réttarvernd sem stjórnarskrá og mannréttindasáttmálar Evrópu og Sameinuðu þjóðanna eiga að veita? Er raunveruleiki þjóðfélags okkar sá, að orð þessa eina manns, víki til hiðar allri réttarvernd fólks í þessu landi? Óskað var viðtals við ráðherra menntamála um þessa framvindu. Ráðuneyti menntamála svaraði erindinu með eftirfarandi hætti:

„Það tilkynnist yður hér með að ráðuneytið hefur ekki tök á að koma til móts við málaleitan yðar.“

Þarna er það skráð á skýrri íslensku að ráðuneyti menntamála hefur ekki tök á andsvari gegn því að EINN maður ræðst, í ríkisfjölmiðli, að æru æðsta embættismanns ríkisins, án þess að færa fram eina einustu sönnun fyrir máli sínu. EN, ráðuneyti menntamála treystir sér ekki til að ræða málið opinberlega. Er raunveruleikinn virkilega sá að „héraháttur“ sé búinn að ná svona algjörri yfirhönd í æðstu stjórnunarstofnunum lýðveldis okkar?

ER ÞETTA RAUNVERULEIKINN?

Á sama tíma og fólk talar um að mikilvægast sé að fá nýja stjórnarskrá, virðist afar lítill áhugi á að fara eftir meginreglum núverandi stjórnarskrár. Meira að segja á hinu háa Alþingi okkar.

Eru líkur á að siðferði breytist með nýrri stjórnarskrá?

Ég hafði haldið að mannréttindum væri nokkuð vel komið fyrir í núverandi stjórnarskrá, en sú virðist ekki raunin. Þegar réttarkerfið okkar getur ekki einu sinni varið æðsta embættismann ríkisins fyrir rugli eins fjölmiðlamanns, rugli sem ekki er byggt á neinum haldbærum heimildum, þá verður vart komist neðar í virðingu mannréttinda.

Embætti Ríkissaksóknara var send greinargerð um hina fordæmalausu árás ríkisfjölmiðils á starfandi forsætisráðherra, æðsta embættismann ríkisins. Í þeirri greinargerð voru talin upp nálægt 20 atriði þar sem brotin var stjórnarskrá, almenn lög, lög ríkisútvarpsins, starfsreglur og siðareglur starfsmanna. Ríkissaksóknari sá enga ástæðu til að taka málið til skoðunar.

Svo er að sjá, sem nýr staðall hafi verið settur á fyrir heiðarleikaviðmið fjölmiðlafólks, sem ég vona að sem fæstir notfæri sér. Þessi nýi staðall felst í því að fjölmiðlafólk þurfi ekki að óttast opinber ámæli eða málssókn þó það ráðist að æðstu embættismönnum þjóðarinnar með upplognum ærumeiðingum, sem ræni þá sem ráðist er að trúverðuleika sínum á heimsvísu. Fjölmiðlafólk stærri fjölmiðla er oftast með tengingar við fjölda miðla víða um heim, sem dreifa efni þeirra sem mest.

Ég velti fyrir mér, í fyllstu alvöru, hvort þessi þjóð hafi eitthvað að gera með nýja stjórnarskrá, meðan lítill er vilji embættismanna til að virða mannréttindi núverandi stjórnarskrár. Hvergi hefur t. d. komið fram opinber gagnrýni á að RÚV ráðist með ófyrirleitnum hætti á æðsta stjórnanda ríkisins, sem er 100% eigandi Ríkisútvarpsins.

Það hlýtur að merkja að FLESTIR samþykki þau vinnubrögð sem þar voru viðhöfð, sem eðlilegar samskiptareglur.

 

Ps: Meðfylgjandi er ljósrit af formi 1.000 hluta hlutabréfs með nafni Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar. Hvergi hafa fundist staðfestingar á, að þó lögfræðistofan gengi frá formi hlutabréfsins, að gengið hafi verið frá kaupum Sigmundar Davíðs á þessum 1.000 hlutum, eða 2% í félaginu Wintris Inc.

-------------------------------------

Það skal tekið fram að hvorki Sigmundur Davíð eða Anna Sigurlaug hafa óskað eftir þessari vinnu minni við að rekja þessa atburðarás. Um það bil hálfu ári áður en kastljósþátturinn var sýndur, fékk ég að vita að á árinu 2016 þyrfti ég að sinna máli sem væri afar erfitt og fáir mundu, í fyrstu vilja hlusta á það sem hefði fram að færa. Ég mætti samt ekki gefast upp því óheiðarleikinn yrði vart dýpri. OG ef þjóðin léti bjóða sér þetta, gæti enginn mannlegur máttur fært henni veginn til kærkeikans og sannleikans. Þegar kastljósþátturinn var sýndur, var mér sagt að þetta væri verkefnið. Á þeim tíma sem liðinn er, hef ég verið leiddur áfram, frá áfanga til áfanga og frá skjali til skjals.

Mínu hlutverki er lokið með þessari samantekt. Nú ræðst framhaldið af hvort þjóðin haldi áfram veginn til glötunar kærleiksviðhorfa og trúar á heiðarleika og sannleikann. Hver framvindan verður á þeim vettvangi vitum við ekki í dag. Það afl sem veit það, er allt umliggjandi okkur og tilbúið til hjálpar, ef þjóðin vill.

Með von til vegsemdar heiðarleika og kærleika

Mánudaginn 8. ágúst 2016

Guðbjörn Jónsson

 

 

Hafa þeir eignarrétt á kvótanum?

(Upphaflega birt í apríl 2010)

Jóhann J. Ólafsson skrifar grein í Morgunblaðið þ. 18. mars 2010, undir heitinu “Kjarninn undir yfirborði kvótaumræðunnar”. Meginefni greinarinnar gengur út á að færa rök fyrir því að aflaheimildir séu varanleg eign núverandi handhafa þeirra og að breytingar þar frá geti kallað á miklar skaðabótakröfur á hendur ríkissjóði.

Til stuðnings áliti sínu vitnar hann til álita og greinaskrifa nokkurra fræðimanna. Þar á meðal til álitsgerðar Guðrúnar Gauksdóttur, lagaprófessors og blaðagreinar hennar um sama efni í afmælisriti Guðrúnar Erlendsdóttur, hæstaréttardómara.

Bæði þessi ritverk Guðrúnar Gauksdóttur, lagaprófessors eru vel rituð og góðar heimildir, svo langt sem þær ná. Á þeim er þó einn alvarlegur annmarki, líkt og er um skrif fleiri fræðimanna, sem hún vísar til. Annmarkinn er sá, að hvergi er vísað til lagaheimilda, eða annarra heimilda, um að þau skip og þær útgerðir sem nú hafa aflaheimildirnar, hafi með lögformlegum hætti fengið þær til framtíðar varðveislu eða eignar.

Rökstuðningur lagaprófessorsins byrjar frá þeim grunni að núverandi handhafar aflaheimilda, hafi varanlegan umráðrétt þeirrar hlutdeildar sem úthlutun þeirra byggir á. En fyrir þeirri staðhæfingu eru ekki færð nein rök.

Þó hlutverk fræðimannsins í opinberri umræðu sé einn af hornsteinum upplýstrar umræðu í lýðræðissamfélagi, getur það hlutverk einnig orðið einn erfiðasti myllusteinn sannleikans, sé fræðimaðurinn ekki fullkomlega sannur og heiðarlegur í þeim grunni sem hann byggir á.

Styrkur fræðimannsins liggur í faglegri nálgun og vísindalegri aðferðafræði en jafnframt ber honum skylda til að kryfja og rökstyðja þann grundvöll sem álit hans byggir á, svo enginn vafi leiki á að álitið sé byggt á fullkomlega löglegum og sönnum heimildum. Vilji hann deila niðurstöðum sínum með öðrum, eða leggja þær fram sem grundvöll til lýðræðislegrar umræðu, mun hann kynna niðurstöður sínar og leggja þær fram til skoðunar, umræðu og gagnrýni, líkt og þeir fræðimenn gerðu sem hér er vísað til.

Hvaða forsendur fræðimanna eru svo veikar að niðurstöður þeirra birta ekki hinn djúpa sannleika þess máls sem þeir fjalla um? Það eru þær forsendur sem lúta að lögformlegum yfirráðum yfir þeim auðlindum sem hér er fjallað um. Engin fræðimaður hefur enn lagt fram lagaforsemdur fyrir því að Alþingi hafi afsalað eignar- eða yfirráðarrétti þjóðarinnar, yfir auðlindum hafsins innan efnahagslögsögunnar, í hendur tiltekinna skipa eða útvegsmanna.

 Í lögum um landhelgi og efnahagslögsögu Íslands, nr. 41/1979, segir svo í upphafi 4. gr. (áhersluletur frá G. J.)

“4. gr. Innan efnahagslögsögunnar hefur Ísland:

1. fullveldisrétt að því er varðar rannsóknir, hagnýtingu, verndun og stjórnun auðlinda, lífrænna og ólífrænna, á hafsbotni og í honum, í hafinu yfir honum svo og aðrar athafnir varðandi efnahagslega nýtingu og rannsóknir innan svæðisins, svo sem framleiðslu orku frá sjávarföllum, straumum og vindi,.....”

Ótvírætt kemur þarna fram að Alþingi Íslands hefur á hendi allt vald varðandi hagnýtingu, verndun og stjórnun auðlinda, innan efnahagslögsögunnar og fer að öllu leiti með það vald, þar til það sjálft afsalar því til einhvers annars.

Alla jafnan má í 1. gr. laga, merkja grundvallartilgang lagabálksins. Þannig er og með 1. gr. laga um stjórnun fiskveiða í efnahagslögsögu Íslands. Þar segir eftirfarandi:   (Áhersluletur G. J.)

“1. gr. Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar. Markmið laga þessara er að stuðla að verndun og hagkvæmri nýtingu þeirra og tryggja með því trausta atvinnu og byggð í landinu. Úthlutun veiðiheimilda samkvæmt lögum þessum myndar ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir veiðiheimildum.”

Eins og sjá má þarna, staðfestir Alþingi í upphafi þessarar lagasetningar að nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar. Ef ætlun Alþingis hefði verið að hleypa að einhverjum efasemdum um forræði nytjastofnanna, hefði þessi umrædda staðhæfing verið sett fram með öðrum hætti.

Meginmarkmið lagasetningar um fiskveiðistjórnun er sögð vera til að stuðla að verndun og hagkvæmri nýtingu nytjastofnanna og tryggja með því trausta atvinnu og byggð í landinu. Færa má fram afar gild rök fyrir því að ekki hafi verið gætt sjónarmiða um hagkvæmni í veiðum, virðisaukningu þess afla sem dregin var úr sjó og atvinnusköpunar í dreifðum byggðum landsins, sem greinilega eru meginmarkmið setningar laganna um stjórn fiskveiða.

Þörfin sem skapaðist til takmörkunar veiða í fiksveiðilögsögunni, var vegna minnkandi fiskgengdar á hefðbundnum veiðisvæðum okkar. Helstu vísbendingar sem sýnilegar voru, um að afkoma lífríkis nytjastofnanna ætti í vök að verjast, mátti greina á minnkandi holdarfari fisksins sem dregin var úr sjó, auk vaxandi tilfella þar sem fiskur var með selskít í maganum auk vaxandi hringormamyndunar. Allt benti til þess að æti vantaði fyrir fiskinn.

Var eitthvað í umgengni okkar við lífríki nytjastofna efnahagslögsögu okkar sem gæti verið ástæða, eða áhrifavaldur í þeim breytingum sem þarna voru greinilega að verða? Þegar grant er skoðað má líklega sjá nokkur atriði, þar sem við höfðum neikvæð áhrif á lífríkið.

Við gengum það hart fram í síldveiðum að síldargöngur hurfu frá landinu. Þar fór ekki einungis síldin. Líklega fór hún vegna þess að ætið sem hún elti, fór aðrar gönguleiðir. Hugsanlega vegna skilyrða í hafinu, og/eða vegna sívaxandi áreitis frá síldveiðibátum og nótum þeirra.

Þegar síldin var farin, var aukin áhersla lögð á veiði loðnu. Hún var þekkt sem uppistaða í fæðu þorsksins og annarra nytjastofna. Þegar megnið af þeim stofni var veitt, á ári hverju, byrjaði fiskurinn líka fyrir alvöru að horast.

Síðan verða breytingar á útgerðarháttum okkar. Togurum fer hratt fjölgandi, auk þess sem þeir stækkuðu líka mikið. Veiðarfæri þeirra verða stærri og þyngri, auk þess sem flottrollið kemur til sögunnar. Í þessum nýju skipum voru líka öflugri fiskileitartæki, þannig að auðveldara varð að finna hinar fækkandi fiskitorfur og ná þeim í veiðafærin.

Á þessum tíma varð einnig umtalsverð breyting á samsetningu fiskiskipaflota okkar. Hefðbundnir vertíðarbátar, sem aðallega veiddu með kyrrstæðum veiðarfærum, voru rændir aflaheimildum sínum og þær fluttar yfir til togskipanna. Á ótrúlega fáum árum þurrkaðist nánast út skipastóll kyrrstæðra veiðarfæra, og meginhluti heildaraflans var nú tekinn með þungum og lífríkisskemmandi togveiðarfærum.

Á þessum tíma gerðu útvegsmenn engar kröfur til eignarréttar á aflaheimildunum. Þeir gerðu hins vegar háværar kröfur á hendur ríkissjóði, að standa betur að fiskirannsóknum, leggja meiri peninga og mannafla í rannsóknir, auk þess að eflt væri stórlega eftirlit með fiksikbátum grunnslóða, svo þeir væru ekki að svindla á kerfinu.

Þeir höfðu hins vegar engan áhuga á að eftirlitið með togurnunum yrði eflt með því að auka mannafla og úthald Landhelgisgæslunnar, svo togarar sættu einnig ófyrirséðu og óvæntu eftirliti. Nei slíkt fannst þeim ekki við hæfi. Betra væri að þeir tækju bara eftirlitsmann um borð, sem fylgdist með veiðunum. Þannig kom eftirlitið þeim aldrei að óvörum.

Það er sama hvort skoðað er síðastliðið 25 ára tímabil fiskveiðistjórnunar, eða 25 ára tímbilið þar á undan, að meginþorri útvegsmanna og skipstjóra umgangast nytjastofna sjávar fyrst og fremst út frá sjónarmiði eiginhagsmuna, en ekki út frá hagsmunum þjóðarheildarinnar.

Hver fyrir sig, kepptist við að ná til sín sem mestu af því sem hægt var að ná. Veiðiaðferðir, eða þau heildarverðmæti sem hægt væri að skapa úr því sem drepið var og er, vék og víkur yfirleitt enn fyrir hagsmunum hvers skips, hverrar áhafnar, hverju sinni. Lítið er talað um hvert tap þjóðarbúsins sé af þessari græðgi, sem og af slæmri umgengni um nytjastofnana.

Í fæstum tilfellum fellur í líkan farveg, umgengni útvegsmanna og skipstjóra um varanlega eignir sínar og verðmæti í landi, miðað við vandvirkni þeirra við nýtingu og verðmætasköpun úr auðlindum nytjastofna sjávar. Ég vek athygli á að ég alhæfi ekki, því ég þekki til manna sem hafa glöggt auga fyrir snyrtimennsku í umgengni um nytjastofnana, þó þeir aðilar séu afar fáir af allri heildinni.

Þegar ítarlega er skoðað, má glöggt sjá að almenn umgengni útvegsmanna og skipstjóra um auðlind nytjastofna sjávar, hefur ekki verið með þeim hætti að þeir væru að umgangast sitt eigið forðabúr framtíðartekna. Fram til þessa hefur umgengnin einkennst af þeim hroka, að þeim sé heimilt að drepa allt sem á vegi þeirra verður, en nýta einungis verðmætustu bitana, hverju sinni. Öðru er hent, þar sem það passar ekki í pakkningar eða vinnslulínur, án tillits til þeirra gjaldeyristekna sem það gæti skapað, væri það flutt í land.

Á sama tíma og þessir blessuðu menn sýna af sér framangreinda hegðun, gera þeir háværar kröfur um að teljast eigendur aflaheimildanna. Eignarréttarskyldur gera þeir hins vegar engar gagnvart sjálfum sér, eða þjóðinni. Þeir ætla sér ekki að bera kostnaðinn af rannsóknum, eftirliti með lífríki eða veiðum á fiskimiðunum. Þeir hafa ekki enn opinberað á hvaða grundvelli þeir gera eignarréttarkröfur sínar, því hvergi er í lögum vikið að forræði þeirra yfir aflaheimildum úr auðlindinni.

Í ljósi alls þess ábyrgðarleysis sem útvegsmenn og skipstjórar hafa sýnt af sér, í umgengni við mikilvægustu nytjastofna þjóðar-auðlindarinnar, verður ekki betur séð en afar djúpstæð og mikilvæg varnaðarhyggja felist að baki þriðju málsgrein 1. gr. fiksveiðistjórnunarlaganna, þar sem segir svo:

„Úthlutun veiðiheimilda samkvæmt lögum þessum myndar ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir veiðiheimildum. “

Með því að undirstrika, með þeim hætti sem þarna er gert, eignarrétt og forræði þjóðarinnar yfir aflaheimildunum, er tekin af öll tvímæli um að úthlutun veiðiréttar er einungis nýtingaréttur, til eins árs í senn, án alls varanleika eða óbreytileika þess magns sem til úthlutunar verði.

Til undirstrikunar öllu þessu er svo afar skýrt ákvæði 40 gr. stjórarskrár, en þar segir svo: (Áhersluletur G. J.)

“Engan skatt má á leggja né breyta né af taka nema með lögum. Ekki má heldur taka lán, er skuldbindi ríkið, né selja eða með öðru móti láta af hendi neina af fasteignum landsins né afnotarétt þeirra nema samkvæmt lagaheimild.”

Í ljósi þess að nytjastofnar fiskveiðilögsögu okkar eru, með skynsamlegri nýtingu sjálfbær auðlind, sem stendur undir verulegum hluta gjaldeyristekna þjóðarinnar, verður ekki hjá því komist að líta á þessa auðlind sem varanlega fasteign landsins (þjóðarinnar), sem falli undir 40. gr. stjórnarskrár.

Af þessum ástæðum, sem og þeim að sjósókn og útgerð fiskiskips, flokkast undir almenna atvinnusköpun, sem þó er háð fjöldatakmörkunum, er alveg ljóst að einstök skip eða einstakir útvegsmenn geta ekki , án beinnar lagasetningar frá Alþingi, orðið FYRIRFRAM lögformlegir eigendur einhverrar tiltekinnar hlutdeildar í aflaheimildum þjóðar-auðlindarinnar. Engin slík lög hafa enn verið sett á Alþingi.

Þá er að síðustu rétt að líta til þess hvort ráðherra gæti hafa haft heimild til að gera samninga við útvegsmenn um að þeir ættu einhvern varanlegan forgangsrétt að úthlutun aflaheimilda. Slíkt hefur heyrst, þó það hafi aldrei verið staðfest með óyggjandi hætti.

Um slíkt er það að segja að útvegsmenn telja sig hafa forgangsrétt byggðan á ákvæðum fyrstu laganna um stjórn fiskveiða, sem samþykkt voru á 106. löggjafarþingi árið 1983. EKKERT ákvæði er í fyrstu lögunum um bindingu aflaheimilda við skip sem gerð voru út á ákveðnu árabili. Fyrstu lögin sem takmörkuðu aðgang að nytjastofnum okkar, innnihéldu breytingar á 10. - 13. – 14. og 18. greinum laga nr. 81/1976 um stjórn veiða í fiskveiðilandhelgi Íslands.

Hins vegar var fylgiskjal með þessu fyrsta frumvarpi sem lagt var fram um fiksveiðistjórnun. Þar var tilgreind einskonar þjóðarsátt, sem náðst hafði milli hagsmunaaðila, á Fiskiþingi árið 1983, um ýmsa mikilvægustu þætti fiskveiðistjórnunar. Lítum hér á fyrstu 5 liði þess samkomulags sem þarna var gert, og var lagt til grundvallar lagasetningar um almenna fiskveiðistjórnun.

“Fylgiskjal

Á 42. Fiskiþingi 1983 var samþykkt gerð um stjórnun fiskveiða, sem fylgir hér með. Ef breyta á stjórnun fiskveiða í þá átt sem þar er lagt til er ljóst að breyta verður núgildandi lögum.

42. Fiskiþing samþykkir að stjórnun fiskveiða á árinu 1984 verði með eftirfarandi hætti:
43. Við ákvörðun um hámarksafla einstakra fiskitegunda á árinu 1984 verði þess gætt, að fiskistofnarnir vaxi til aukinna veiðimöguleika í framtíðinni.
44. Allar veiðar verði leyfisbundnar.
45. Kvótaskipting verði á öllum aðalfiskitegundum á öll skip yfir 12 brúttórúmlestum, en sameiginlegur heildarkóti á skip undir 12 rúml og minni.
46. Aflamagn síðustu þriggja ára verði lagt til grundvallar við skiptingu aflakvóta milli skipa.

Við úthlutun veiðikvóta til báta sem hafa sérstök leyfi til veiða skelfisktegunda, loðnu og síldar verði tekið tillit til heildaraflaverðmætis, miðað við samskonar skip á almennum fiskveiðum.

Öllum frávikum, sem gerir kvótaskiptingu óeðlilega fyrir einstök skip verði vísað til ráðgjafanefndar sbr. 9. lið.

5. Úthlutun aflakvóta verði til eins árs í senn. Heimild verði gefin til þess að flytja úthlutaðan aflakvóta á milli skipa.”  

Eins og sjá má af því sem þarna var sett á blað, voru menn vel meðvitaðir um að þó þau lög sem þarna var verið að setja, giltu einungis til ársloka 1984 og féllu þá úr gildi, yrðu áfram í gildi þær grundvallarreglur sem aðilar kæmu sér saman um. Því var orðavalið haft með þeim hætti að ártöl spiluðu þar engin hlutverk, samanber upphaf 4 liðar, þar sem segir að  Aflamagn síðustu þriggja ára verði lagt til grundvallar við skiptingu aflakvóta milli skipa.

Hér hefur verið sýnt fram á að í fyrstu lögunum um fiskveiðistjórnun var hvergi minnst á sérstaka réttarstöðu tiltekinna útgerða umfram aðrar. Fyrstu lögin giltu einungis til ársloka 1984 og féllu þá úr gildi. Sama er að segja um þau lög sem samþykkt voru vegna fiskveiðistjórnunar árið 1985. þar var hvergi vikið að sérréttindum einstakra útgerða eða skipa, sem gæti flokkast sem eignaígildi. Þessi lög giltu einungis til ársloka 1985 og féllu þá úr gildi.

Þá tóku við lög er giltu fyrir fiskveiðistjórnun áranna 1986 og 1987. Í þeim lögum var ekki heldur nein ákvæði sem gætu gefið einstökum útgerðum sérréttindi umfram aðrar sem veiðar höfðu stundað. Lög þessi giltu til ársloka 1987 og féllu þá úr gildi.

Tóku þá við lög um fiskveiðistjórnun fyrir árin 1988, 1989 og 1990. Í þeim lögum er ekki heldur nein ákvæði um sérréttindi tiltekinna útgerða. Þetta er rakið hér vegna lífseigrar sögu um að einungis skip sem stunduðu veiðar árin 1981 til 1983 ættu réttinn til úthlutunar aflaheilda, sem þannig flokkaðist sem varanleg hlutdeild þessara skipa í heildarkvótanum. Þetta á ekki við nein rök að styðjast, eins og glöggt kemur fram í 6. gr. laga nr. 3/1988, um stjórn fiskveiðar 1988 – 1990. Þar segir aftirfarandi:

“Við úthlutun aflamarks skv. 5. gr. skal leggja til grundvallar úthlutun fyrir árið 1987 eins og hún var ákveðin samkvæmt reglugerð nr. 518 22. desember 1986, um stjórn botnfiskveiða 1987, þó með hlutfallslegum breytingum sem leiðir af breyttu heildaraflamarki milli ára, sbr. 2. gr., og að teknu tilliti til ákvæða 11. gr.

     Skip sem eigendaskipti urðu að á árinu 1986 eða 1987 eiga kost á botnfiskleyfi með aflamarki skv. 1. mgr. með þeirri takmörkun sem leiðir af 2. mgr. 14. gr.”

Eins og þarna er sýnt fram á, var í ársbyrjun 1988 ekki um að ræða sérstakan eignarrétt þeirra skipa og útgerða sem stunduðu veiðar á árunum 1981 til 1983, á því aflamarki sem úthlutað var fyrir árið 1988. Þá var í gildi í lögum, að úthluta mætti NÝRRI AFLAHLUTDEILD til skipa sem skipt höfðu um eigendur á árunum 1986 og 1987, án þess að aflamark fylgdi þeim við söluna.

Hvaða takmörkun er það sem felst í 2. mgr. 14. gr.? Þarna er verið að stíga fyrstu skrefin í að skilja aflaheimildirnar eftir hjá útgerðinni sem átti skipið, þó það sé selt til nýrra aðila. Eins og fram kemur í 2. mgr. 6. gr., hér að framan, geta þeir sem keyptu skip á árunum 1986 og 1987, án þess að aflamark fylgdi þeim, fengið úthlutað nýju aflamarki fyrir skipið. Annmarki 14. gr. var sá að slíkt aflamark gat ekki orðið hærra en meðaltal sama skipaflokks á sama svæði.

Var Alþingi þarna að opna fyrir mögulega verðmætaskráningu aflaheimilda, sem auka mundi eignavirði og söluvirði skipa? Hvað skyldu skýringar frumvarpsins, með einstökum lagagreinum, segja um það sem fram kemur í 2. mgr. 14. gr. Þar segir eftirfarandi:   (Áhersluletur G. J.)

“Í 2. mgr. þessarar greinar er lagt til að nýrri skipan verði komið á þegar eigendaskipti verða á skipi. Í gildandi lögum segir að við eigendaskipti á skipi skuli næsta ár á eftir úthluta skipinu botnfiskleyfi með sóknarmarki. Í frumvarpi þessu er lagt til að seljendur og kaupendur geti komið sér saman um hvort og þá að hve miklu leyti veiðiheimildirnar fylgi fiskiskipinu. Þó er sú takmörkun hér gerð á að aldrei fylgir skipi hærra aflamark en sem nemur meðalaflamarki sambærilegra skipa í sama flokki og á sama veiðisvæði. Gert er ráð fyrir að samráðsnefnd meti þessi atriði. Telja verður þessa takmörkun eðlilega því ella er aflareynsla viðkomandi skips orðinn hluti af söluverðinu.”  

Þarna koma athyglisverðir þættir fram, sem eru í beinni þversögn við það sem útvegsmenn og handbendi þeirra halda fram. Þeir hafa haldið því fram að einungis þær útgerðir sem gerðu út skip á árunum 1981 til 1983 ættu rétt á úthlutun aflamarks. Þarna sést að slík var raunin ekki því: Í gildandi lögum segir að við eigendaskipti á skipi skuli næsta ár á eftir úthluta skipinu botnfiskleyfi með sóknarmarki.

Þarna sést að þegar t. d. útgerðaraðili selur skip, sem hann átti og gerði út á árunum 1981 til 1983, til aðila sem ekkert skip átti á þessum árum, fær skipið rétt til að ávinna sér aflareynslu hjá hinum nýja eiganda, án þess að vera háð velvilja eða verðlagningu einhverra “meintra eigenda” aflamarksins.

Þá sést einnig á framangreindri umsögn um 2. mgr. 14. gr., að á þessum tíma hafi sjávarútvegsráðuneytinu verið mjög andsnúin sú hugsun að aflakvóti eða aflamark reiknaðist til verðgildisauka fyrir skip eða útgerðir. Það sést greinilega á umsögninni, þar sem segir: Telja verður þessa takmörkun eðlilega því ella er aflareynsla viðkomandi skips orðinn hluti af söluverðinu.

Eins og hér hefur verið rakið, er augljóst að Alþingi hafði aldrei ljáð máls á því, fram til ársloka 1990, að aflamark væri eingöngu úthlutað til útvegsmanna sem gerðu út skipa á árunum 1981 til 1983. Hér hefur en fremur verið bent á að fram til ársloka 1990, var Alþingi algjörlega mótfallið því að aflamark eða aflakvóti eignfærðist eða yrði á nokkurn hátt til verðmætisaukningar skipa. Hvort lögmæt breyting varð á þessari afstöðu Alþingis, eftir 1990, verður skoðað síðar.

En er þá sá möguleiki fyrir hendi að sjávarútvegsráðherra hafi geta gert sérstakt og bindandi samkomulag við útvegsmenn, um aðra tilhögun úthlutunarreglna en samþykkt var á Alþingi? Lítum á hvað Ríkisendurskoðandi hefur um sambærilegt mál að segja, þar sem einkaaðili taldi sig hafa gert samkomulag við ráðherra um vatnsréttindi, sem voru í eigu þjóðarinnar. Í því samhengi segir í skýrlsu Ríkisendurkoðunar: (Áhersluletur G. J.)

“Skilyrði fyrir ráðstöfun ríkiseigna er víðar að finna í löggjöfinni en í framangreindu ákvæði 40. gr. stjórnarskrár. Helstu fyrirmælin hér að lútandi er að finna í fjárreiðulögum nr. 88/1997. Rifja má upp að eitt af markmiðunum, sem bjuggu að baki þessum lögum, var að undirstrika fjárstjórnarvald Alþingis, sbr. einkum 40. og 41. gr. stjórnarskrárinnar, og efla eftirlit og aðhald löggjafans með framkvæmdavaldinu og ráðstöfun þess á fjármunum ríkisins. Í samræmi við þessi markmið er í 29. gr. þeirra mælt fyrir hvernig standa skuli að ráðstöfun þeirra eigna ríkisins, sem eru á forræði ríkisaðila í A-hluta ríkisreiknings.

Samkvæmt 1. mgr. þessarar greinar skulu ríkisaðilar í A-hluta ríkisreiknings hverju sinni afla heimilda í lögum til að kaupa, selja, skipta eða leigja til langs tíma fasteignir, eignarhluta í félögum, skip, flugvélar, söfn og safnhluta, sem hafa að geyma menningarverðmæti, og aðrar eignir, sem verulegt verðgildi hafa. Í athugasemdum við þessa grein í frumvarpi að fjárreiðulögum sagði m.a. að með lögum í þessu samhengi sé átt við almenn lög, fjárlög eða fjáraukalög.

Jafnframt er tekið fram að leiga til langs tíma miðist við samning til lengri tíma en árs. Þá segir svo orðrétt í athugasemdunum: „Með þessu er reynt að tryggja að hvorki sala á veigameiri eignum ríkisins né kaup, skipti eða leiga á slíkum eignum geti átt sér stað nema Alþingi samþykki viðskiptin fyrir fram. Liggi slík heimild ekki fyrir verður að semja um viðskiptin með fyrirvara um samþykki Alþingis. Þó slíkur fyrirvari sé ekki gerður í einstökum samningum breytir það engu um það að samningurinn er ekki bindandi fyrir ríkið nema Alþingi veiti samþykki sitt fyrir honum. Heimildir framkvæmdarvaldsins til ráðstöfunar eigna eru gerðar nokkru þrengri en núgildandi lög kveða á um.“”

Hér skal áréttað að ráðherrar, ráðuneyti og undirstofnanir þeirra, eru að þessu leiti ríkisaðilar í A-hluta ríkisreiknings, eins og segir hér að framan í álitsgerð Ríkisendurskoðunar. Það er því ekki á valdssviði ráðherra að haga ráðstöfun ríkiseigna (þjóðareigna) með öðrum hætti en þeim sem Alþingi hefur ákvarðað, þó honum sé fengið vald til útfærslu framkvæmdarinnar, innan þess ramma sem Alþingi setti.

Af þessu leiðir að ráðherra, eða undirmenn hans, geta ekki veitt einkaaðilum heimildir til gjaldtöku vegna framsals þjóðareignar, til annars jafnrétthás þjóðfélagsþegns. Í þessu sambandi er rétt að vitna til ofangreindra ummæla í skýrslu Ríkisendurskoðanda, þar sem vísað er til laga um fjárreiður ríkisins, en þar segir svo:

“Þá segir svo orðrétt í athugasemdunum: „Með þessu er reynt að tryggja að hvorki sala á veigameiri eignum ríkisins né kaup, skipti eða leiga á slíkum eignum geti átt sér stað nema Alþingi samþykki viðskiptin fyrir fram.”

Og þar sem engar samþykktir Alþingis finnast fyrir sölu eða leigu aflaheimilda, eru þær enn í dag utan allra lagaheimilda.

Í öllum lögum um fiskveiðistjórnun, sem sett voru frá 1983 til 1990, er hvergi að finna ákvæði um að þær útgerðir og skip sem stunduðu veiðar á árunum 1981 til 1983, eigi að hafa sérstakan forgang að úthlutun aflamarks. Af því leiðir að sú fullyrðing útvegsmanna og framangreindra fræðimanna standast ekki rökræna lögskýringu, enda væntanlega um pantaðar álitsgerðir að ræða.

Hvort lagaheimildir finnist frá og með setningu laga nr. 38/1990 fram til þessa árs, um ákvæði eða ígildi ákvæðis um eignarrétt eða eignfærslurétt aflaheimilda, mun koma í ljós í næsta kafla. Margoft hef ég kallað eftir afriti slíkra lagasetninga, en enginn getað framvísað þeim enn. Hvenær næsti kafli verður tilbúinn, verður bara að koma í ljós hvenær honum verður lokið, vonandi innan ekki mjög langs tíma.

Guðbjörn Jónsson

Höfundur bókarinnar “Stjórnkerfi fiskveiða í nærmynd”