VALD FORSETA: OPIÐ BRÉF TIL PRÓFESSORS BJARGAR THORARENSEN

prófessors í stjórnskipunarrétti við Háskóla Íslands.

Reykjavík 10. júní 2020

Heil og sæl prófessor Björg!

Fyrir skömmu heyrði ég viðtal við þig, sem áður hafði komið fram í Spegli RÚV, þann 24. júní 2016. Yfirskrift viðtalsins var: „Forseti getur ekki rekið ráðherra.“  Ég varð verulega undrandi og nánast sleginn óhug, þegar ég heyrði þig hafna 25. gr. stjórnarskrár sem marklausri, þrátt fyrir að í 25. gr. stjórnarskrár standi orðrétt að: „Forseti lýðveldisins getur látið leggja fyrir Alþingi frumvörp til laga og annarra samþykkta.“ 

Hvernig getur prófessor í stjórnskipunarlögum á Íslamdi fullyrt,eins og þú gerir, að forseti lýðveldisins geti ekki lagt fyrir Alþingi frumvarp, nema að ráðherra leggi það fram fyrir hann. Skýringar þínar í viðtalinu eru alls ekki sæmandi prófessor í stjórnskipunarlögum, hvað þá að vera í slíkri stöðu sem þú ert við Háskóla Íslands. Og ég velti fyrir mér, í hvaða tilgangi þú reynir að telja þjóðinni trú um að það sé forseti Íslands, sem  í raun leggi fram flest öll frumvörp á Alþingi, og að hann geti ekki haft frumkvæði að því að leggja fram frumvarp. 

Og til viðbótar segir þú að:

„Það getur ekki gerst nema að ráðherra geri tillögu um að leggja fram slíkt frumvarp. Þessi frumvörp eru í daglegu tali nefnd stjórnarfrumvörp. Lang stærsti hluti allra frumvarpa sem eru samþykkt á Alþingi eru stjórnarfrumvörp. Þannig má segja að í lang flestum tilvikum séu það frumvörp sem forseti Íslands leggur fram sem eru í raun samþykkt á Alþingi.Stjórnarfrumvörp eru fyrst samþykkt í ríkisstjórn svo er gerð tillaga um að forseti leggi frumvarpið fram á Alþingi. Þannig að það er hann sem leggur frumvarpið fram.“ 

Þarna fer nú prófessorinn í stjórnskipunarlögum með hrein ósannindi og þvælu, um stjórnskipunarlög. Er slíkt verulega ámælisvert, þar sem þau lög eiga í raun að vera sérsvið prófessorsins. En fullyrðingar sérfræðingsins eiga sér enga stoð í raunveruleikanum. Forseti Íslands leggur engin stjórnarfrumvörp fram, enda kemur hann hvergi nærri flokkspólitísku starfi, eða innri málefnum ríkisstjórna. Stjórnarfrumvörp koma ekki á borð forseta Íslands fyrr en eftir að Alþingi hefur lokið afgreiðslu þeirra og forseti tekur þau til afgreiðslu í ríkisráði. Að lokinni afgreiðslu þar, undirritar hann þau skjöl þar, og gefur þeim þar með gildi sem lög eða stjórnvaldsákvörðun.

Ég vona að ég sé ekki móðgandi þó ég fari fram á við þig að skýra fyrir mér hvernig þú færð það út að ráðherra, sé það hærra settur í stjórnskipan landsins en forseti lýðveldisins, sem þú gefur í skyn með ummælum þínum. Þú segir að forsetinn þurfi leyfi ráðherra, líklega einhvers sérstaks ráðherra, til að fá heimild hans til að, t. d. láta forseta Alþingi, leggja fyrir Alþingi frumvarp frá forseta Íslands, til lagasetningar. Ef svo væri, sem þú segir, þá væri forseti Íslands réttlægri gagnvart Alþingi en óbreyttur þingmaður, sem ekkert leyfi þarf til að leggja fyrir Alþingi frumvarp til lagasetningar.

Ég get ekki annað en leitað skýringa hjá þér á afar einkennilegri afstöðu þinni, annars vegar til valdssviða forseta, en á hinn veginn til valdsviðs ráðherra. Í fyrsta lagi segir í umræddu viðtali við þig að: „megineinkenni á valdi forseta sem framkvæmdavaldshafa sé fyrst og fremst formlegt.“ Af þessu má ráða að þú teljir forsetan valdalausan, en teljir hann samt til valdhafa framkvæmdavalds?  Eitthvað er þetta ekki að ganga eðlilega upp. Þú segir þarna að: „Það séu ráðherrar sem framkvæmi vald forseta í öllu tilliti.“ En á sama tíma segir þú forsetann valdalausan.

Það verður ekki hjá því komist að vekja athygli þína og annarra, sem halda fram mjög alvarlegum misskilningi, varðandi eðlilega valdsþætti í lýðveldi. Afar undarlegar eru framsetningar þínar á ágætlega vel orðaðri stjórnarskrá landsins okkar. Á það jafnt við varðandi forsetaembættið, sem og embætti ráðherra ríkisstjórna. Í áðurgreindu viðtalið segir þú eftirfarandi:

 „Það er hins vegar alveg ótvírætt að þetta ákvæði verður að skoðast í samhengi við það hvernig þessi völd eru skilgreind. Það er ráðherra sem framkvæmir völd forseta samkvæmt 13. greininni. Og ákvarðanir geta ekki tekið gildi nema að bæði forseti og ráðherra undirriti þær. Þetta útilokar að forseti geti gert nokkuð upp á sitt eindæmi eins og til dæmis að leggja fram lagafrumvörp eða leysa forsætisráðherra frá störfum eða að framkvæma aðrar stjórnarathafnir sem tilgreindar eru í stjórnarskránni. Það verður að skoða samhengi þessara ákvæða til að skilja hvernig völd forseta virka í raun,"

Í þessari einu málsgrein hér á undan ferð prófessorinn í stjórnskipunarlögum alla vega þrisvar rangt með ákvæði stjórnarskrár og leggur rangan skilning í orð hennar og meiningu. Í fyrsta lagi segir þú að: „Það er ráðherra sem framkvæmir völd forseta…“. Þarna er forsetinn samkævmt þinni meiningu með völd. EN lykilmeiningu 13. greinar snúið við. 

Í 13. grein stjórnarskrár segir orðrétt: „Forsetinn lætur ráðherra framkvæma vald sitt.“   Öllum sem starfað hafa í sjálfstæðu starfi, undir yfirvaldi, vita að það er yfirvaldið sem lætur þá hafa leikreglurnar sem fara á eftir í sjálfstæðu starfi. Yfirvaldið hefur hins vegar sitt eftirlit með því að undirmenn fari að réttum leikreglum. Stjórnarskrá okkar geymir einnig slíkan eftirlitsþátt fyrir forsetann, þar sem í 16. gr. stjórnarskrár segir eftirfarandi:

16. gr. „Forseti lýðveldisins og ráðherrar skipa ríkisráð, og hefur forseti þar forsæti.“

Lög og mikilvægar stjórnarráðstafanir skal bera upp fyrir forseta í ríkisráði.

Við skulum þá hoppa yfir 17. gr. sem fjallar um ríkisstjórnarfundi (ráðherrafundi) og líta á 18. greinina en þar segir svo:

18. gr. „Sá ráðherra, sem mál hefur undirritað, ber það að jafnaði upp fyrir forseta.“

Þarna kemur svo skýrt fram að óþarfi er fyrir skynsamt fólk að ruglast í  rás og röð viðburða. Í eðlilegum málskilningi liggur það ljóst fyrir, að það er sá ráðherra sem hefur lokið úrvinnslu máls, sem vill að málið fái þa afgreiðslu í ríkisráði, sem veiti því gildi sem stjórnarráðstafanir. Til þess að svo geti orðið, undirritar hann skjölin áður en hann leggur þau fyrir forseta í ríkisráði til staðfestingar um gildistöku.

Svo er að sjá sem þú, líkt og margir aðrir sem einungis horfa á eina lagagrein úr margra greina lagabálki, sökkvið ykkur niður í eina misritun í öllum lagabálknum. Misritun sem er í andstöðu við eðlilega framgöngu þess verklags sem lagabálkurinn gengur út á.  Lítum á þetta því í 19. gr. stjórnarskrár segir að:

19. gr. „Undirskrift forseta lýðveldisins undir löggjafarmál eða stjórnarerindi veitir þeim gildi, er ráðherra ritar undir þau með honum.“

Margir sem vilja reyna að skyggja á vald forseta, reyna að gera sér mat úr þessari augljósu misritun. Að nafn ráðherra sé nefnt á eftir nafni forseta. Það mundi þýða að völd forseta kæmu fyrst fram, þegar ráðherra hefði áritiað löggjafarmál eða stjórnarerindi með forseta. Nú er það svo að lög sem samþykkt eru á Alþingi eru send til þess ráðherra sem hafa mun löggjöfina undir höndum. Það er því ráðherra sem leggur málið fram í ríkisráði sem undirritar skjalið áður en hann leggur skjalið fyrir ríkisráð, eins og segir í 18. gr. stjórnarskrár.  

Nú er það svo að lög sem samþykkt eru á Alþingi eru send til þess ráðherra sem hafa mun löggjöfina undir höndum. Það er því ráðherra sem leggur málið fram í ríkisráði, og áður en hann leggur það inn í ríkiráð, undirritar hann skjalið, eins og segir í 18. gr. stjórnarskrár.

 Ef t. d. væri reynt að láta reyna á hið tiltekna atriði 19. gr. fyrir dómi, eru allar líkur á að ákvæði 19. gr. um undirritun ráðherra yrði dæmt ógilt, vegna þess sem fram kemur í 18. gr. um að ráðherra undirriti mál áður en það er lagt fyrir forseta í ríkisráði.  

Ég ætla ekki að hafa fleiri orð um þetta að sinni. En að hluta til þykist ég nú skilja af hverju þér og fleiri aðilum þykir stjórnarskráin óskýr, og þá ekki hvað síst um valdsvið forseta. Þegar ég var að læra um lög, uppruna þeirra tilgang og tilvist, hefur mér alltaf verið minnisstæð orð kennarans, þegar hann var spurður um uppruna valds. Hvort uppruni valds gæti komið frá mörgum stöðum í sömu lögunum. Sagði hann svo ekki vera ef lögin væru í lagi og rakti hann það í nokkrum dæmum, sem ekki verða rakin hér.

En þetta nefni ég hér vegna þess að áður hef ég lesið undarlega framsetningu þína á í hvaða höndum æðsta vald lýðveldis okkar er. Reyndar er það eins og í öðrum lýðveldum, hjá fólkinu sjálfu, „lýðnum“. Lýðurinn kýs sér, beinni kosningu, einn aðila til að vera samnefnari og staðgengill æðsta valds, í reglubundnum rekstri samfélags okkar. Honum er fengið vald til að staðfesta lög Alþingis ef honum sýnast þau vera innan meirihlutavilja þjóðarinnar. Honum er einnig með ríkisráði, falið eftirlitsvald með starfsháttum ráðherranna og öðrum stjórnvöldum framkvæmdavalds, án þess að hafa önnur afskipti af en að staðfesta að farið hafi verið að settum reglum og heimildum. Sýnist svo vera, staðfestir forseti beiðni hvers ráðherra um að gefa ákvörðun eða verkefni hans gildi stjórnvalds. 

Þetta er í raun allt afar einfalt í framkvæmd, ef rétt er farið með alla ferliþætti. En það getur orðið ansi flókið og rekist hvert á annars horn, ef reyna á að fara aðrar leiðir en þá réttu. Vonandi tekst án átaka að leiðrétta ranga birtingarmynd af augljósu valdssviði forseta, sem eina þjóðkjörna beina valdinu, innan stjórnskipunar Íslands.

Virðingarfyllst

Guðbjörn Jónsson, fyrrv. ráðgjafi

OPIÐ BRÉF TIL RÍKISSKATTSTJÓRA 17.05.2020

Ríkisskattstjóri

Laugavegi 166, 150 Reykjavík.

Reykjavík 17. maí 2020

 

ERINDI:  Aflaheimildir, bókfærðar sem EIGN í efnahagsreikningum útgerðarfyrirtækja.

Hr. Ríkisskattstjóri.

Ég hef áður lagt sumar þessara spurninga fyrir embætti Ríkisskattstjóra sem hér verða bornar fram, án þess að hafa fengið við þeim nein skýr svör. En nú er ég að skrá og skrifa framvindu fiskveiðistjórnunar til útgáfu, sem lið í efnahagssögu lýðveldistímans. Og nú er ég kominn að tímabili skuttogaravæðingar og kvótakerfis. Þó ég hafi á árinu 2003 gefið út heila bók um Stjórnkerfi fiskveiða í nærmynd, þá náði sú bók einungis yfir hluta af fyrstu 15 árum kvótakerfisins. Þau skrif mörkuðust því nokkuð af þeim verulega skorti á virðingu fyrir almennum heiðarleika og mikilvægum þáttum réttlætis, eins og t. d. 65. gr. stjórnarskrár.  Lögin voru að vísu sett af Alþingi en vinnubrögðin við þá lagasetningu voru síður en svo til fyrirmyndar fyrir löggjafarþing þjóðarinnar.

En erindi þessa bréfs er nær okkur í tíma og einkennist af afar undarlegum stjórnarháttum Alþingis og ríkisstjórna. Enn undarlegri varð þó framganga þeirra ríkisstofnana sem aðkomu höfðu að málaflokknum. Má þar  t. d. nefna að tvær ríkisstofnanir, undirstofnanir sama ráðuneytis, sem tókust á fyrir dómstólum um verknað sem þá var EKKI HEIMILL SAMKVÆMT LÖGUM LANDSINS.  Á ég þar við svo nefnt Hrannarmál frá 1993, þó verknaðurinn hafi verið unninn árið 1989, áður en ótímasettu lögin um stjórn fiskveiða voru sett af Alþingi. Nánar tiltekið er hér verið að tala um það furðuverk, að útgerðarfélag kaupi af öðru útgerðarfélagi aflaheimild til langs tíma, án þess að sala aflaheimilda hafi verið heimiluð. Slíka sölu leyfðu þeir sér að setja á einhverja pappíra án samráðs við Alþingi. Að kalla slíkan verknað sölu á „hlutdeild“, þegar einungis hafði af stjórnvöldum verið úthlutað aflaheimildum til eins árs er næsta ótrúleg ósvifni. Salan virtist hins vegar byggjast á ætluðum úthlutuðum aflaheimildum til framtíðar, þó engar lagareglur um slíkt hefðu þá verið mótaðar eða staðfestar af Alþingi. Það er dálítið einkennileg viðskiptasiðfræði að selja til varanlegrar eignar, aflaheimild sem einungis var (og er enn) úthlutað til nýtingar innan eins árs, án skuldbindingar um framhald úthlutunar af hálfu ríkisins.

Ég hef ítrekað spurst fyrir um hvernig lagaumgjörð um framangreinda fyrstu staðfestu SÖLU VEIÐIRÉTTAR hafi verið háttað, því Hæstiréttur sleppti því algjörlega að gæta LAGALEGRA FORSENDNA FYRIR ÞEIM VIÐSKIPTUM.  Sú „Aflahlutdeild“, sem útvegsmenn seldu sín á milli árið 1989, var ekki komin sem nafngift inn í lög um fiskveiðistjórnun á þeim árum.  Af þeirri ástæðu var fullkomlega óljóst hvert Hæstiréttur hefur sótt heimildir sínar fyrir dómsniðurstöðunni. Dómurinn er því á lagalegum grundvelli ólöglegur og ómarktækur.

 Ef sala væri heimil á tilteknu magni af óveiddum fiski, eftir tegundum, á ákveðnu tilteknu hafsvæði (Efnahagslögsögu Íslands), hlyti heimild til slíks að vera komin frá Alþingi, sem almennt er talið hafa stöðu eiganda, þó samkvæmt Hafréttarsamningi Sameinuðu þjóðanna, hafi íslensk stjórnvöld einungis nýtingarrétt auðlinda og verndari umrædds lífríkis, sem m. a. eru fiskistofnarnir.

Í Hafréttarsamning Sameinuðu þjóðanna frá 1982 er í 2. gr. laganna, fjallað um „fullveldisréttinn“, sem einnig nái yfir landhelgi, sem heimilt er að nái fullar 12 mílur frá grunnlínupunktum.

Í V. hluta Hafréttarsamningsins er fjallað um „Sérefnahagslögsögu“ strandríkja, sem nái frá ytri mörkum 12 mílna landhelgi, yfir svæði utan landhelgi sem nái að 200 sjómílum frá grunnlínu- punktum landhelginnar. Hafi strandríki náð samningum við Hafréttarráð Sameinuðu þjóðanna, geti strandríkið  beitt á því svæði sérstökum réttarreglum.

Í 56.gr. Hafréttarsamningsins segir að:

„Í sérefnahagslögsögunni hefur strandríkið

1. a) fullveldisréttindi að því er varðar rannsóknir og hagnýtingu, verndun og stjórnun lífrænna sem ólífrænna náttúruauðlinda hafsins sem liggur yfir hafsbotninum, og hafsbotnsins og botnlaga hans, svo og aðrar athafnir vegna efnahagslegrar hagnýtingar og rannsókna í lögsögunni, svo sem framleiðslu orku úr sjónum, straumum og vindum;“

Í 57. gr. Hafréttarsamningsins segir að:

„Sérefnahagslögsagan skal ekki ná lengra en 200 sjómílur frá grunnlínunum sem víðátta landhelginnar er mæld frá.  

Í sérefnahagslögsögunni skal strandríkið ákveða leyfilegar heildarafla úr hinum lífrænu auðlindum innan sérefnahagslögsögunnar. Strandríkið skal tryggja með viðeigandi verndun og stjórnunarráðstöfunum á grundvelli bestu vísindalegu niðurstaðna sem því eru tiltækar, tilveru hinna lífrænu auðlina í sérefnahagslögsögunni sé ekki stofnað í hættu með ofnýtingu.“

„Eftir því sem við á skulu strandríkið og þar til bærar alþjóðastofnanir, hvort sem þær eru undirsvæðis-, svæðis- eða heimsstofnanir, starfa saman að þessu marki.“

Þegar lesið er í gegnum öll þau ákvæði í Hafréttarsamningnum er lúta að meðferð auðlinda innan sérefnahagslögsögu strandríkja, verður ekki betur séð en strandríki fái hvorki eignar né söluréttindi yfir hinum lífrænu auðlindum innan sérefnahagslögsögunnar. Réttur þeirra virðist skilgreindur sem NÝTINGARÉTTUR, sem gjalda þurfi leigu fyrir með tilteknum rannsóknum, veiðistjórnun og eftirliti, til að sporna við ofnýtingu. Og strandríkinu beri að stuðla að hámörkun á langtíma afköstum auðlinda.

ÍSLAND ÁN EIGNARRÉTTAR EN HEFUR VERNDARSKYLDU.

Þegar öll þessi atriði eru skoðuð, kemur berlega í ljós að Íslenska ríkið hafi engin önnur réttindi gagnvart auðlindum sérefnahagslögsögunnar, en að stýra nýtingu fiskistofna innan fiskveiðilögsögu okkar. Sá nýtingarréttur sem byggt skal á, verður að byggjast á tillögum Hafrannsóknarstofnunar. Í Hafréttarsamningnum er hvergi að finna heimild til þess að strandríki láti frá sér til þriðja aðila „varanlega hlutdeild“ í nýtingu náttúruauðlinda innan sérefnahagslögsögu strandríks.

 Hér hefur að mínu mati verið fullkomlega rakið að heimildir til sölu aflahlutdeildar eða aflaheimilda, hafi aldrei verið settar með lögmætum hætti af hendi lögmæts forráðanda auðlindanna. Líklegast er einnig að eiginlegt söluferli aflaheimilda, hafi ekki komið til umræðu á Alþingi, eða við undirbúning fyrir langtíma lagasetningu um fiskveiðistjórnun.

Er við gerðumst aðilar Evrópska efnahagssvæðinu EES, varð fiskur skattskyld vara til virðisaukaskatts. Við þá breytingu kemur einna skýrast fram, að frá hendi löggjafans hafi aldrei komið fram hugmynd um beina sölu aflaheimilda. Frá upphafi fiskveiðistjórnunar 1984, var fyrir hendi heimild til millifærslu aflaheimilda milli skipa sömu útgerðar. Síðar bættist við heimild til millifærslu aflaheimilda milli skipa í  sömu verstöð. Og þriðja breytingin varð er heimild var veitt til „jafnvirðis“ millifærslu aflaheimilda milli skipa í sama stærðarflokki. Fékk sú millifærsla lagaheitið að heimilt væri að „framselja“ aflaheimildir milli skipa.  Lögð var áhersla á að um væri að ræða framsal réttinda, þar sem framsal þýddi afhendingu réttinda, eins og orðasamhengið var þekkt í íslensku máli.   

EIGNARRÉTTUR  EINKAAÐILA  ÚTILOKAÐUR.

Af því sem hér hefur verið dregið fram, virðist ljóst að ekkert strandríki geti fengið sérstök eignarréttindi yfir náttúruauðlindum í „sérefnahagslögsögu“ strandríkis. Einungis er þar um nýtingarrétt að ræða, eins og fram kemur hér að framan. Í því ljósi hefur EKKERT strandríki heimild til að viðurkenna eignfærslu einstakra aðila yfir tilteknum aflaheimildum og viðurkenna í skattuppgjörum sölu aflaheimilda. En á sama tíma gera ekki kröfu um skil virðisaukaskatts vegna sölu á virðisaukaskatts skyldri vöru.

Ég hef mikið spurst fyrir um þau lögformlegu skjöl sem ganga þarf frá og þinglýsa, þegar skráningarskyld og fyrnanleg eignaverðmæti eru seld frá einum aðila til annars. Einkanlega þar sem sá er fékk úthlutað, án varanlegs forræðis eða eignaréttinda, tilteknum aflaheimildum til eins árs. Fyrir hinar úthlutuðu aflaheimildir greiddi útgerðaraðilinn ekkert gjald fyrir fiskinn sem heimilað var að veiða. En þessi útgerðaraðili seldi hins vegar, gegn staðgreiðslu, til annarrar útgerðar hina ógjaldfærðu úthlutun sína. Og þá allt í einu varð ógjaldkræf úthlutuð aflaheimild, sem ekki fylgdi varanlegt forræði eða eignarheimild, að slíku verðmæti, að bara heimildin til veiðanna nemi 60-80% söluandvirðis hins veidda fisks með innreiknuðum virðisaukaskatti eins og vera ber.

Í þessu sambandi er nauðsynlegt og skylt, að mínu mati, að upplýsa um nokkur atriði. Í fyrsta lagi er seljandi sem að framan er getið ekki lögformlegur eigandi hins selda og hann veit af því. Hann tekur við söluandvirði fyrir verðmæti sem hann á ekki en Íslenska ríkið hefur samkvæmt Hafréttarsamning Sameinuðu þjóðanna, einungis nýtingaréttverðmætanna. Spurt er hvernig sé háttað samþykki hins lögformlega eiganda hins selda, fyrir sölunni? Og hvernig eru reglur um uppgjör slíks söluferlis, skil söluandvirðis til lögmæts eiganda og skattlagningar? Við sölu aflaheimilda falla engin rekstrargjöld til í söluferlinu. Staðgreiðsluvirði sölu, hljóta því að vera hreinar eignatekjur eiganda. 

 Ég hef lesið öll lögfræðiálit, lögspekinga, sem vísað hefur verið í, til rökstuðnings þess að útgerð, sem einungis hafi staðfestan nýtingarrétt tiltekins magns aflaheimilda á hverju fiskveiðiári, EIGI þar varanlega hlutdeild í heildarafla þjóðarinnar. Engin sjálfstæð eða marktæk lagaheimild er til rökstuðnings fyrir slíku en 1. gr. laga nr. 116/2006 bendir til annars.

Þrátt fyrir mikinn fjölda fyrirspurna til margra mögulegra heimildaraðila varðandi meinta sölu aflaheimilda. En hvergi virðist í lögum landsins hafa fundist lagaákvæði sem heimili með óyggjandi hætti SÖLU aflaheimilda. Eins og heimildum Íslands er háttað til auðlindanýtingar í sérefnahagslögsögu þjóðarinnar, samkvæmt ákvæðum Hafréttarsáttmála Sameinuðu þjóðanna frá 1982, verður ekki séð að Alþingi Íslendinga hafi lögformlega heimild til að vera þátttakandi eða milliliður í sölu og afsali efnislegra verðmæta, sem í raun eru alþjóðlegar náttúruauðlindir á alþjóðlegu hafsvæði. Reyndar hafsvæði sem Ísland hafi samningsbundna heimild til takmarkaðrar nýtingar einstakra náttúruauðlinda. En Ísland ber einnig ábyrgð á því að hámarka afrakstur auðlindanna,  en ekki til að afhenda þær öðrum.

Til lögmæts samþykkis slíkra laga hefði Alþingi þurft að hafa undir höndum lögformlega samþykkt Hafréttarráðs Sameinuðu þjóðanna, sem heimilaði slíkrar sölur. Slík heimild virðist ekki enn hafa komið á borð Hafréttarráðsins eða verið afgreidd þaðan, eftir því sem mér skilst.

 

ENGAN SKATT MÁ Á LEGGJA NÉ AF TAKA NEMA MEÐ LÖGUM.

Annar liður þessa spursmáls lítur að lagaheimildum skattayfirvalda til að taka til skattalegrar meðferðar fjármuni sem opinberlega hafa verið greiddir vegna sölu verðmæta, þar sem seljandi gat ALLS EKKI haft lögmætar eignarheimildir. Slíkar heimildir eru seljanda afar nauðsynlegar til lögmætrar sölu. Verðmætið sem var selt, átti og á sér enn löglegan eignavörsluaðila sem viðurkenndur er sem slíkur af Íslandi og fjölda annarra ríkja. Er þar um að ræða alþjóðlegan Hafréttarsamning Sameinuðu þjóðanna og sérsamning Íslands um 200 sjómílna sérefnahagslögsögu. Mér finnst algjörlega vanta skýrar heimildir embættis Ríkisskattstjóra til ýmissa skattalegra meðferða á svo augljósleg ólögmætum viðskiptum, sem sala aflaheimilda er. Ásamt eignfærslum útgerðarfélaga á alþjóðlegum eignaverðmætum,sem Íslandi er trúað fyrir til varðveislu.

Þá erum við komnir að skráningu á eignfærslu aflaheimilda í efnahagsreikning fyrirtækja. Áður hefur verið að því vikið, að til þess að sala skráningaskyldrar eignar geti farið fram, þarf seljandi að hafa lögformleg eignaskjöl á sínu nafni. Þar sem svo virðist sem engin slík lögformleg opinber eignfærsluskráning yfir aflaheimildir sé til, set ég fram spurninguna um hvernig Ríkisskattstjóri meðhöndli uppgefið söluandvirði aflaheimilda og hvernig seljendur sanni söluheimild sína.

EIGNFÆRSLURÉTTUR AFLAHEIMILDA

Hér að framan hefur verið farið yfir óljósan skjalafrágang. Hér er aftur komið að afar undarlegum framgangi embættis Ríkisskattsstjóra. Embættið meðhöndlar úthlutaðar aflaheimildir frá stjórnvöldum til útgerðafyrirtækja,  sem verðmætalausar skráningar.

Hvernig getur nýtingaréttur alþjóðlegrar auðlindar, í þessu tilfelli nýtingaréttur óverðskráðra aflaheimilda í sérefnahagslögsögu Íslands, orðið að verðskráðri, fyrnanlegri eign í efnahagsreikning útgerðarfyrirtækja?  

Fram til þessa hef ég talið grundvöll fyrnanlegrar eignfærslu í efnahagsreikning vera þá, að fyrir hendi væri ótvíræð lögformleg eignaheimild, löglega frágengin á löggildum og þinglýstum skjölum.

Ef um skráningarskylda eign væri að ræða, sem í efnahagsreikning skráist sem fastafjármunir eða varanlegir rekstrarfjármunir, hlýtur verðmætamat slíkrar eignar og skráðar eigendabreytingar að verða að vera óyggjandi eignaheimild seljanda. Enga slíka eigendabreytingu hef ég séð, eða þær kynntar í ársreikningum fyrirtækja sem eignfæra aflaheimildir. Ég hef annað slagið, þegar stórfyrirtæki í útgerð sýna einhverja afbrigðilega þætti í uppgefnum kennitölum, þá skoða ég í ársreikninga þeirra fyrirtækja. En aldrei er getið um lagagrundvöll fyrir eignfærslu eða verðmætamati aflaheimilda. Vænti þess að fá upplýsandi svör frá embætti þínu.

Virðingarfyllst

Guðbjörn Jónsson

 

VERÐTRYGGINGIN 40 ÁRA 1. janúar 2022

Nýliðinn 30. maí, sá ég endurvakta á Facebook færslu eftir Ásgeir Jónsson, núverandi seðlabankastjóra, þar sem hann minnist þess að 40 ár væru liðin síðan lög nr. 13/1979, um stjórn efnahagsmála,  voru sett. Var þar um að ræða svokallaðan: „Bandorm“, sem er safn lagabreytinga og annarra stjórnvaldsfyrirmæla. Það gerist oft þegar ný ríkisstjórn tekur við völdum að hin nýja stjórn vill gera ýmsar breytingar á mörgum lögum. Eru slíkar breytingar settara í eitt frumvarp, bæði lagabreytingar og stjórnvalds-fyrirmæli og þannig afgreidd í einu lagi, bæði lagabreytingar og einskonar þingsályktanir, með einni venjulegri málsmeðferð í þinginu.

Að lokinni samþykkt frá Alþingi og staðfestingu forseta Íslands á afgreiðslunni, skiptist þessi lagabálkur (bandormur) upp, þannig að allar lagabreytingar fara hver inn í sín heildarlög, sem fyrir voru í lagasafni Alþingis. Og stjórnvaldsfyrirmælin fara hvert í sitt aðalskjal, sem einnig var fyrirliggjandi.

Í Bandormslögum ríkisstjórna eru aldrei sett fram svonefnd „Frumlög“ eða fyrsta útgáfa sértækra lagafyrirmæla. Byggist það á því að Bandormslög hafa ekki sömu uppbyggingu og hefðbundinn lagatexti. Í bandormi er ævinlega um að ræða „viðbót“ við þegar settan lagatexta. Þess vegna er aldrei í upphafi bandorms sérstök samantekt um helstu markmið og tilgang þeirra laga sem verið væri að setja.

Af þeirri ástæðu sem hér hefur verið rakin, varð VII. kafli laga nr. 13/1979, lög um stjórn efnahagsmála o.fl., eiginlega munaðarlaus einni viku eftir að bandormurinn hafði verið samþykktur á Alþingi. Þá voru allar lagabreytingar komnar, hver inn í sín heildarlög, ásamt stjórnvaldsfyrirmælum á sína staði.

 

 

En VII. kafli bandormslaganna var einn eftir og engin heildarlög til sem tekið gætu á móti honum. Honum hafði hvergi verið ætlaður dvalarstaður þegar Bandormurinn hafði lokið hlutverki sínu. Þegar allar breytingar sem tilgreindar voru í bandorminum voru komnar á sinn stað, var tilgangi bandormsins lokið og bandormslögin felld niður, enda höfðu þau lokið tilgangi sínum.

En eftir sat munaðarlaus óskilgreindur texti, sem að miklu leyti hefði geta verið í sjálfstæðu lagafrumvarpi, eða verið felld inn í frumvarp viðskiptaráðherra um breytt verðgildi krónunnar, sem varð að lögum nr. 35/1979, sem var í meðförum Alþingis á sama tíma og Bandormurinn. Þannig hefði texti VII. kafla bandormsins geta hlotið formlega lagaafgreiðslu á Alþingi, eins og öll önnur lög. Hvers vegna það var ekki gert er enn hulin ráðgáta.

 

En menn dóu ekki ráðalausir. Án afskipta Alþingis var bandormslögunum breytt á örskotsstund úr bandormi um efnahagsmál, yfir í Lög nr. 13/1979, um verðtryggingu sparifjár og lánsfjár. Málið var leyst. VII. kafli bandormslaga var ekki lengur munaðarlaus fyrirheit um væntanleg lög um verðtryggingu. VII. kafli bandorms var orðinn að sjálfstæðum lögum.

---

Í VII. kafla bandormsins, var fjallað um nokkur mikilvæg atriði varðandi löggjöf um væntanlega verðtryggingu. 34. grein bandormsins, var 1. gr. VII. kaflans, sem þannig hefði átt að hafa stöðu 1. gr. sjálfstæðra laga með glögga útfærslu yfir tilgang og markmið laganna. En þar sem ekki var um lagafrumvarp að ræða, var í raun í besta falli hægt að segja að VII. kaflinn væri einskonar „þingsályktun“, eða fyrirheit Alþingis um að heildarlög yrðu sett á næsta þingi, eins og sjá má.

----

 Í fyrsta málslið fyrstu greinar VII. kafla bandormsins sagði að: „Stefnt skyldi að verðtryggingu sparifjár og lánsfjár“.  Það voru orð sem féllu alveg að texta sem settur var fram á öðrum stað í VII. kaflanum. Þar var sagt að á árunum 1979 og 1980 skyldi stefnt að því að koma á vertryggingu.

Gagnrýni hafði komið á VII. kaflinn þess efnis að þarna væri ekki um lagafrumvarp að ræða,  svo augljós væri ályktunin um síðari setningu laga. Þegar lögin (Bandormurinn) um stjórn efnahagsmála var á lokametrunum til framlagningar á Alþingi, gerði Seðlabankinn tilraunir til að fá inn breytingar á ýmsum atriðum, sem þeir vildu hafa örðuvísi. Líklega var það vegna sundurlyndis í ríkisstjórn sem það gekk ekki eftir.  Það var einnig athyglisvert að fylgjast með umræðum um Bandorminn á Alþingi, því ENGINN þingmaður virtist gera sér grein fyrir út í hvaða óskaplega vitleysu væri verið að steypa fjármálum þjóðarinnar.

--- 

Meginákvæði fyrstu greinar VII. kaflans, var nánast hrein endurritun á 1. gr. laga nr. 71/1966, um verðtryggingu. Var þar um að ræða tilgreinda aðferð við útreikning verðtryggingar á stórlánum fyrirtækja og stofnana, sem ævinlega voru endurgreidd í einu lagi, við lok lánstíma. Og þá um leið reiknaðir vextir. Til viðbótar þessum ákvæðum komu tilgreind lög, sem bættu við útreikningi á verðbótaþætti, sem reiknaður væri frá lántökudegi til greiðsludags. Samanlagt greiðsla höfuðstól lánsins í einu lagi, auk reiknaðra vaxta lánstímans, skyldu bera heitið „Greiðsla“ í greiðsluskráningu.

--- 

Seðlabankinn vildi ekki bíða, heldur hóf strax samsetningu Regluverks um framkvæmd verðtryggingar. Byrjað var á að setja upp flokka innlánsreikninga með verðtryggingu, sem bankarnir mættu bjóða. Einnig var byrjað að afmarkaða útlánaþætti

--- 

Sú flétta sem hér var lýst, átti að gilda í hálft annað ár, eða til ársloka 1980. Þá var áætlað að búið yrði að endurreikna öll útlán og hafin yrði innleiðing verðtryggingar í áföngum. Verkefnið varð hins vegar seinvirkara en gert hafði verið ráð fyrir og fyrir þeirri seinkun voru margar ástæður, Sumar óþarfar en aðrar óhjákvæmilegar. Tímafrestur verkefnisins var því framlengdur um eitt ár, eða til ársloka 1981.

--- 

Í því sambandi var nokkuð vísað til greinar Jóhannesar Nordal, í ritið Fjármálatíðindi, okt.-des. hefti 1957.  Þá var Jóhannes í starfi hjá gjaldeyrisdeild Landsbanka Íslands,  Í umræddri grein ritaði Jóhannes niður ræðu aðalbankastjóra Finnlandsbanka á haustfundi Norrænna seðlabankastjóra í ágúst 1957, þar sem aðalbankastjórinn talaði um vísitölubindingu fjármagns. Það efni hefur í heild áður birst í skrifum mínum, en hér skal gefið smá dæmi. Finnski bankastjórinn segir:   (Leturbreyting GJ)

“Ég lét þess getið, að vísitölukerfi okkar væri ekki fullmótað. Núna notum við að nokkru leyti vísitölu framfærslukostnaðar og að nokkru leyti vísitölu heildsöluverðs. Hvorugri hefur verið ætlað að gegna þessu hlutverki.

 Við þörfnumst sérstakrar vísitölu vegna lána til langs tíma, en í henni þyrfti að taka tillit til verðlags - eigna, lands, bygginga og hlutabréfa, - sem er sú fjárfesting, er keppir við innstæðufé.

 Ríkisvaldið ætti að láta gera svona vísitölu, og þar með myndum við losna frá þeirri ringulreið, sem nú ríkir um notkun okkar á vísitölum.”

 

EKKI FLEIRI SÝNISHORN Í BILI :)