Er ekki ráð að leiðrétta útreikning verðtryggingar?

Eftirfarandi bréf var sent mörgum ráðherrum, þingmönnum og fjölmiðlum í lok ágúst. Ég hef allar götur síðan 1982 reynt að vekja athygli ráðamanna á rangri útfærlsu verðtryggingar, en enga áheyrn fengið. Bréfið fylgir hér á eftir:          

"Það er engin hugmynd svo góð að ekki sé hægt að eyðleggja hana með því að framkvæma hana á annan hátt en forsendurnar voru hugsaðar.

Ein þessara hugmynda er um verðbætur fjármagns, sem því miður var aldrei klárað að fullmóta sem löggjöf frá Alþingi, heldur sett í framkvæmd á grundvelli hugmyndauppkasts sem þingfest var sem hluti af fjölbreyttum lagabálki, sem kallaður var "bandormur", og síðar nefnt sem "Ólafslög".

Lög um verðbætur fjármagns voru aldrei fullgerð (og eru ekki enn í dag).  Framkvæmd verðtryggingar var hins vegar strax sett í gang, án lagaheimilda og Seðlabankinn skapaði sér sjálfur fyrstu viðmiðunarvísitölu vertryggingar, sem var kölluð "lánakjaravisitala", og síðar breytt í viðmiðið "neysluvísitala".

Athyglisvert er að líta til þess að svokölluð verðtrygging lánsfjár, hefur alla tíð verið rekin án lögformlegara heimilda til slíks, því Alþingi hefur ekki enn sett heildarlöggjöf um þessa framkvæmd og því aldrei reynt á það hjá löggjafarþinginu hvort meirihluti sé fyrir þeirri aðferðarfræði sem notuð hefur verið.

Hjálagt læt ég fylgja uppkast sem ég kalla (Gjaldmiðill) af upphafskafla um tilurð verðtryggingarinnar. Er það úr ritverki sem ég er að skrifa um ýmis óvönduð vinnubrögð Alþingis; þar á meðal þetta.

Eins og þar kemur fram, voru forsenduþættir verðbóta hugsaðir út frá því að hver greiðsla sem endurgreidd væri af láni, yrði verðbætt, frá lánsdegi til greiðsludags. Enda kemur það beinlínis fram í svokölluðum "Ólafslögum".

Forsendan fyrir þessu var sú, að lánveitandinn lét einungis af hendi ákveðna upphæð á þeim degi sem lánið var veitt. Hann verðbætti ekki höfuðstól lánsins með hækkandi vísitölu, og gat því ekki haft réttarstöðu til hækkunar á höfuðstól lánsins, þar sem hann greiddi ekki lántaka út verðbæturnar. Réttur lánveitandans fólst í því að fá afborganir greiddar, með viðeigandi verðbótum hverju sinna (frá lántökudegi til  gjalddaga), og vöxtum eins og lánasamningar voru um.

Lítum hér á tvö hliðstæðudæmi, sem ég hef notað sem sýnishorn á þá ranglátu framkvæmd sem er á útreikningi verðbóta.  Dæmi þetta er tekið út frá 10 milljóna króna húsnæðisláni, til 25 ára, með mánaðarlegum afborgunum. Vextir eru reiknaðir 5% og árleg verðbólga er sett sem 12%, til að auðvelda skilning á útreikningnum. Dæmið lítur svona út.

Þar sem lánið er 10 milljónir, til 25 ára, með 12 afborgunum á ári, verða gjalddagar alls 300. Regluleg afborgun er því kr. 33.333,33

Þar sem verðbólga er 12% á ári, má gróflega deila henni sem 1% á mánuði.

Þar sem verðbóga er 1% á hvern gjalddaga, verða heildarverðbætur 10 milljóna í 300 mánuði, samtals 300%, eða 30. milljónir.

Nú er lánið greitt niður með jöfnum greiðslum, sem hver um sig er verðbætt, frá lántökudegi til greiðsludags. Slíkt ferli jafngildir því að við reiknum með verðtryggingu heildarlánsins á móti hálfum lánstímanum. Lánstíminn var 300 gjalddagar og verðbætur heildarupphæðarinnar fyrir allan tímann voru 30 milljónr. Með hliðsjón af hinum jöfnu niðurgreinslum má þá sjá að heildar verðbætur þessa 25 ára láns, ættu því að vera u.þ.b. 15 milljónir.

Til frekari glöggunar á þessu, læt ég fylgja hér með excel-útfærslu af svona láni, sem hér hefur verið rakið í orðum. Eins og þar sést hækkar höfuðstólinn aldrei, heldur fer strax að lækka, eins og eðlilegt getur takist.

Eins og sést af samtölum færsludálka, er endurgreiddur höfuðstóll kr. 10.000.000.   Greiddir vextir eru samtals kr. 6.321.063, sem samsvarar vel lánskjörum um að vextir skuli vera 5% á ári.  Verðbætur eru samtals kr. 15.050.150, sem samsvarar ágætlega hlutfallinun um 12% ársverðbólgu, sem gróflega er færð út í meðaltalið 1% á mánuði.  Heildar-endurgreiðsla lánsins verður því samtals kr. 31.371.212.

Lítum nú aðeins á greiðslujafnvægið. Fyrsta afborgunin reiknast kr. 75.666. Afborgun nr. 100 reiknast kr. 94.226.   Afborgun nr. 200 reiknast kr. 114.139, og afborgun nr. 300 (síðasta greiðsla) reiknast kr. 133.872.

Lítum nú aðeins á hvernig þessi sömu lánakjör reiknast út í lánareikni lánastofnana. Notast var við lánareikni Landsbankans. Afrit af þeim útreikning fylgir hér með, til frekari glöggvunar. Lítum nánar á samanburði við þann útreikning sem að framan er getið.

                      Afborganir    Verðbætur       Vextir       Samtals greitt
Reiknivél L.Í.    10.000.000    46.740.234    20.719.073      77.637.807
Excel-útreikn.    10.000.000    15.050.150    6.321.063      31.371.212
Mismunur                        0    31.690.084    14.398.010    46.266.595

Þarna sést að núverandi útreiknikerfi reiknar umtalsvert hærri endurgreiðslu en eðlilegt getur talist. Sýndardæmið er sett upp í þessari skýru mynd, til að fólk, almennt geti áttað sig á mismuni á réttum útreikning og röngum.
Lítum nú nánar á samaburð afborgana, eins og þeirra sem að framan er getið.

                    Afborgun 1.    Afborgun 100    Afborgun 200    Afborgun 300
Reiknivél L.Í.       76.307        158.087            313.724                569.625
Excel-útreikn.      75.666          94.806            114.139                133.872
Mismunur                641          63.281            199.585                435.753

Varla ætti að vera þörf á skýrari samanburði til að sýna með glöggum hætti þau mistök sem gerð voru við útfærslu reikniaðferða við útreikning áfallinna verðbóta á endurgreiðslu lánsfjár.  Mistökin eru skiljanleg og vel útskýranleg, en tilgangslítið að setja þá skýringu hér á blað, því hafa þarf marga þætti tiltæka til samanburðar, svo hið rétta komi sem gleggst fram.

Frá árinu 1983 hef ég nokkuð oft reynt að koma þessu á framfæri, en þar sem ég hef engar prófgráður í hagfræði til að sitja á, einungis raunþekkingu sem ekki verið talin skipta máli; enda hefur annar vængur hagsmunaaðila (lánastofnanir og fjármagnseigendur), með herskara hagfræðinga í fylkingarbrjósti, keppst við að fullyrða að núverandi útreikningar séu þeir einu réttu.

Við slíkan aðstöðumun er næsta eðlilegt að þjóðin pakki skynseminni og láti "fræðimannakórinn " halda sér frá raunskoðun útreiknireglum verðtryggingar, líkt og þrælar til forna létu kúgara sína leiða sig áfram til þrældóms, þó innri réttlætisvitund þeirra segði þeim að það væri verið að fara illa með þá.

Við þær aðstæður sem nú eru uppi, þar sem ríkissjóður er aðaleigandi stærstu lánastofnana, er nú kjöraðstæður til að leiðrétta hina röngu útfærslu á útreikningum svonefndrar verðtryggingar. Síðan er hægt að skoða viðmiðunargrundvöllinn, hvort útgjaldavísitala er rétta viðmiðið til að verðbæta eignaþátt?  Það er í raun annað málefni, sem ekki verður farið út í hér.

Eðlileg uppbygging atvinnulífs, sparnaðar og fjárfestinga, mun ekki líta dagsins ljós fyrr en réttum reiknireglum hefur verið komið á í sambandi við verðbætur fjármagns. Nýtt Ísland, þarfnast nýrra og réttlátra aðferða, svo hagsmunir allra verði sem jafnastir.
Með kveðju,
Reykjavík 31. Ágúst 2009
Guðbjörn Jónsson   

Um 80% vilja afnema verðtryggingu

Athugasemdir

[Júlíus Björnsson, 27.9.2009 kl. 21:12]

Frá fornu fari eru fyrirtæki einn markaður og almenningur annar. Skammtímalán ein sjóður og Langtíma lán annar.

Veð er það sem veðjað er á í lánasamningum grundvalla forsenda áhættuvaxta hluta allra eðlilegar vaxtaformúla frá dögum Rómenverja hina fornu. 

80-100% lána almennings eru Mortage loans eða íbúðarlán til stofnsteningar heimilis.

Veðhlutinn sem veðja er á í upphafi lánstöku er hlutfall af  heildarverðmæti verðmæti fasteignarinnar í upphafi sem greiðist niður hlutfallslega. Þess vegna er eðlilegt að sá hluti vaxtann  til leiðréttingar á verðmæti eftirstöðva  taki mið af breytingum á fasteigna verði  til þess gerir formúlu sem mælir fasteigna vísitölu.  Tvær meðaltalstölur milli gjaldaga afborganna  gefa vísinn index það er stikið milli þeirra ef stefna er upp þá hefur verðmætið hækkað.  Vísar milli allra vísitalna myndaferil sem sýnir vaxtabreytingar m.t.t til undanfarandi lánstíma sem nýtist svo við ákvörðum fastra vaxta til langs tíma á nýjum lánum.  Góðar ákvarðanir við ákvörðun fastra vaxta til langtíma framtíðarinnar [algengt í USA fer í taugarnar á fólki á föstu láni að vextir sé að rokka upp og niður] og eru þess vegna í samræmi við sögu Bankastofnunar sem ræðir Sviss er gott dæmi.

Heildarvextir þegar að lánið er greitt upp að fullu er það sem málið snýst um og þar sem stöðugleiki ríkir þá er eru neikvæðar vaxtabreytingar til leiðréttinga vaxta sjaldgjafar en sem áður kannski 5 ára af 30 árum eða 1/6 af lánstímanum. Þá er föstu vextirnir leiðréttir með tilliti til greindar hagstjórnar hvers banka. Ekkert mál hjá þroskuðu þjóðunum í kringum okkur nema nema Tyrkjum sem eru miklir jafnaðarmenn þegar kemur að þeirra almenningi. Launa vístatala hefur sömu galla og neyslu og jafnvel meiri þegar menn geta ekki skammtað sér laun Ó! jafnaðarmenn allra landa.

Nú segjum við okkur að verðbólga eigi að vera jafnaði 2,5% næstu 30 ár [eða samkvæmt lögboðnum evru skilyrðum].   Þá nægir 1% leiðrétting til viðbótar ríflega til að dekka um ræddan 1/6 af lánstímanum. Lámarksvextir vegna verðlagsbreytinga verða þá alls  3,5 %. 

Nú er ekki gert ráð fyrir því þjóðfélög hrynji. Og Heimilin eru jú hornstein samfélagsins og gjaldþrot í þessum fasteignageira ekki meira en 1% að vilja 99% íbúanna.

Fastir vextir eru þá 4,5%. Í lokin koma svo langtíma raunvextir að mati flestra ekki hærri en 2,5% ef engin verða gjaldþrotin þá eru þeir 3,5%.

Fastir nafnvextirnir verða þá  hjá minni ríkistjórn ef hún er evruhæf 7%.  Sem er í samræmi við það sem gengur og gerist ef meint hagstjórnfræðingar standa undir nafni. Stærðfræði er ábótavant hjá þeim íslensku og eðlisfræði ásamt reynslu af ekki-einkavina ríkistjórnar viðskiptum.  

Fyrir þetta lið sem kann ekki gera vaxtaformúlur að gerða OCED neysluvísitölur vegna offræðslu eða skorts á æfingu og grunnþekkiningarforsendum  þá eru til ódýrari lausnir. Til dæmis dæmis að binda í lög að allir vextir á fasteignalánum til almennings skulu fylkja þeim í Deutche Bank eða Royal Bank of England. Engin nálgun þar heldur markviss fullvissa.

Skammtíma lán væntingaveða og rekstrarbjartsýni þeirra sem hafa ekki meiri greind en Íslenskir hagstjórnarfræðingar sem eru mér ósammála.

Geta líka fylgt vaxtaákvörðum áðurnefndra Banka með lögbundu til viðbótar 2% tossa álagi.    

http://juliusbearsson.blog.is/users/49/juliusbearsson/img/visitolur.jpg